Zorla Yerleştirmeden Yerinden Etmeye _{Türkiye'de Değişen İskân Politikaları}

"Ne yazık ki, Türkiye'de toplumun çoğunluğu, geçmişinde göç ve
yerleştirmeyle ilgili acılı anıları olsa da, iskân kurumunun bugünkü dışa
kapalı ve yabancı korkusuyla zedelenmiş arkaik anlayışını destekliyor.
Oysa, bugünün mağdurları olan yabancıların, mültecilerin, sığınmacıların
konumu, ancak 'insan hakları' fikrinin yaygın olarak benimsenmesi ve
içselleştirilmesiyle iyileşebilir. Aynı şekilde, ne yazık ki, kentlerde ve
kırsal alanlarda yerinden edilenler ve kamulaştırma mağdurları adeta
çoğunluğun sessizliğine muhataptırlar."
Toplum mühendisliği laf›n›n sosyal bilimlerden günlük politikaya
sirayet ettiği günümüzde, bu "mühendisliğin" en etkili araçlar›ndan
olan iskân politikalar›n›n pek az dikkat çekmesi, pek az tart›ş›lmas›,
çarp›c› bir çelişki. Şehircilik ve nüfus çal›şmalar›n›n ülkemizdeki önemli
ustalar›ndan Sema Erder'in kitab›, bu tart›şmay› aç›yor. Kitap ayn›
zamanda, Türkiye'nin tarihini iskân politikalar› üzerinden okumam›z›
sağl›yor: Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi... Kürtler ve Aleviler'in
zorla yerleştirilmesi... Ulus-devletin yap›taş› mahiyetindeki 1934 ‹skân
Kanunu... Yeni devletin "kurucu unsuru" olmaktan "d›ş Türkler" statüsüne
Balkan göçmenleri... Son "şenlendirme uygulamas›" niteliğindeki 1974
K›br›s nüfus yerleştirmesi... 1980'lerin ikinci yar›s›ndan sonra "güvenlik
amaçl›" kitlesel sürgünler... Osmanl›'da iskân kurumunun oluşumundan,
Cumhuriyet dönemine, yerleştirme ve göçertmenin etkili bir yönetim
mekanizmas› olarak işletildiğini görüyoruz. Erder, günümüzdeki iskân
anlay›ş›n› süreklilik ve değişim boyutlar›yla ele al›rken; gerek afetler
gerek kamu yat›r›mlar› nedeniyle yerinden edilip mülksüzleştirilenlere
de bak›yor ve yeni ‹skân Kanunu'nun inşaat sektörünün "kolaylaşt›r›c›s›"
olma işlevine dikkat çekiyor.