Türkiye'de ve Dünyada Doğrudan Yabancı Yatırımlar _{Fırsatlar, Riskler ve Ekonomik Etkiler}

Tasarruf oranları yeterli seviyede olmayan ülkelerde büyüme hızını arttırmak ve kalkınarak
gelişmiş ül- kelerin refah seviyesine ulaşabilmek için yabancı kaynağa daha fazla ihtiyaç
duyulmaktadır. Daha fazla yabancı kaynak çekebilmek için ise hukuki ve ekonomik alanda
gerekli yapısal düzenlemeleri yaparak güvenli bir yatırım ortamının sağlanması
gerekmektedir. Yabancı kaynaklar açısından ise en cazip olan- lardan bir tanesi Doğrudan
Yabancı Yatırımlardır. Çünkü değişen piyasa koşullarına göre ülkeye hızla girip çıkabilen
portföy yatırımlarına göre zor zamanlarda ülkeyi terk edip istikrarsızlık yaratma olasılığı çok
daha düşüktür. Doğrudan Yabancı yatırımlara karşı gerek akademik düzeyde, gerekse ülke
ve firma yöneticileri arasında ilginin artmasının nedenlerinden biri 1980 sonrasında Doğrudan
Yabancı Yatırım- larda görülen hızlı artıştır. DYY'nin hızlı büyümesi, küresel rekabetten ve
finansal piyasalar ile mal ve faktör piyasalarındaki serbestleşme eğiliminden kaynaklanmıştır.
Birsüredir, ticaret ve yatırım için küresel politika iklimi, ihracata dayalı büyüme ve gelişmenin
en parlak döneminde olduğu kadar iyi değildir. Ancak sanayileşmeyi, ekonomik çeşitliliği ve
yapısal dönüşümü desteklemek için yatırım çekme ve ihracatı teşvik etme ihtiyacı,
gelişmekte olan ülkeler için herzaman- kinden daha fazla olmaktadır. Son yıllarda hem
gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde kabul edilen birçok yeni sanayi politikasının
neredeyse tamamı yatırım çekmeye önemli ölçüde güvenmektedir. Bu nedenle uluslararası
yatırım pazarı giderek daha zor ve rekabetçi hale gelmektedir.
Doğrudan yabancı yatırımlar, 1970'li ve 1980'li yıllarda daha çok sermaye ihraç eden
gelişmiş ülkeler arasında gerçekleşmiş, 1990'lı yıllarla birlikte, giderek artan oranlarda
gelişmekte olan ülkelere de git- meye başlamıştır. Gelişmekte olan ülkelerin Doğrudan
Yabancı Sermayeye bakışlarında tarihsel süreç içerisinde önemli değişiklikler olmuştur. Genel
olarak uluslararası yatırımcılara ve bunların yaptığı yatı- rımlara karşı büyük bir şüphe
oluşmuştur. Doğrudan yabancı yatırımlara çok fazla ihtiyaç duyulan geliş- mekte olan
ülkelerde bunlara şüphe ile yaklaşılmış; yabancı yatırımların ülke egemenliklerini tehlikeye
sokacağı, orta ve uzun vadede gelirden daha çok döviz çıkışına yol açtığı ve dolayısıyla
sömürgeciliğin bir aracı olduğu düşünülmüştür. Türkiye de yabancı yatırımlara tepki Tasarruf oranları yeterli seviyede olmayan ülkelerde büyüme hızını arttırmak ve kalkınarak
gelişmiş ül- kelerin refah seviyesine ulaşabilmek için yabancı kaynağa daha fazla ihtiyaç
duyulmaktadır. Daha fazla yabancı kaynak çekebilmek için ise hukuki ve ekonomik alanda
gerekli yapısal düzenlemeleri yaparak güvenli bir yatırım ortamının sağlanması
gerekmektedir. Yabancı kaynaklar açısından ise en cazip olan- lardan bir tanesi Doğrudan
Yabancı Yatırımlardır. Çünkü değişen piyasa koşullarına göre ülkeye hızla girip çıkabilen
portföy yatırımlarına göre zor zamanlarda ülkeyi terk edip istikrarsızlık yaratma olasılığı çok
daha düşüktür. Doğrudan Yabancı yatırımlara karşı gerek akademik düzeyde, gerekse ülke
ve firma yöneticileri arasında ilginin artmasının nedenlerinden biri 1980 sonrasında Doğrudan
Yabancı Yatırım- larda görülen hızlı artıştır. DYY'nin hızlı büyümesi, küresel rekabetten ve
finansal piyasalar ile mal ve faktör piyasalarındaki serbestleşme eğiliminden kaynaklanmıştır.
Birsüredir, ticaret ve yatırım için küresel politika iklimi, ihracata dayalı büyüme ve gelişmenin
en parlak döneminde olduğu kadar iyi değildir. Ancak sanayileşmeyi, ekonomik çeşitliliği ve
yapısal dönüşümü desteklemek için yatırım çekme ve ihracatı teşvik etme ihtiyacı,
gelişmekte olan ülkeler için herzaman- kinden daha fazla olmaktadır. Son yıllarda hem
gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde kabul edilen birçok yeni sanayi politikasının
neredeyse tamamı yatırım çekmeye önemli ölçüde güvenmektedir. Bu nedenle uluslararası
yatırım pazarı giderek daha zor ve rekabetçi hale gelmektedir.
Doğrudan yabancı yatırımlar, 1970'li ve 1980'li yıllarda daha çok sermaye ihraç eden
gelişmiş ülkeler arasında gerçekleşmiş, 1990'lı yıllarla birlikte, giderek artan oranlarda
gelişmekte olan ülkelere de git- meye başlamıştır. Gelişmekte olan ülkelerin Doğrudan
Yabancı Sermayeye bakışlarında tarihsel süreç içerisinde önemli değişiklikler olmuştur. Genel
olarak uluslararası yatırımcılara ve bunların yaptığı yatı- rımlara karşı büyük bir şüphe
oluşmuştur. Doğrudan yabancı yatırımlara çok fazla ihtiyaç duyulan geliş- mekte olan
ülkelerde bunlara şüphe ile yaklaşılmış; yabancı yatırımların ülke egemenliklerini tehlikeye
sokacağı, orta ve uzun vadede gelirden daha çok döviz çıkışına yol açtığı ve dolayısıyla
sömürgeciliğin bir aracı olduğu düşünülmüştür. Türkiye de yabancı yatırımlara tepki konusunda diğer gelişmekte olan ülkelerle benzer süreçleri yaşamıştır. Örneğin yabancı
yatırımlar Osmanlı İmparatorluğu'nun sonunu hazırlayan kapitülasyonlarla eş tutulmuştur.
Yabancıların Osmanlı topraklarındaki yatırımları vasıtasıy- la elde ettikleri büyük imtiyazlar,
devlet yargısında elde ettikleri ayrıcalıklı konum o dönemde büyük zararlara neden olmuştur.
Dolayısıyla yabancı yatırımların benzer zararları ülke ekonomisine vereceği endişesi yabancı
yatırımlara karşı bir tepki doğurmuştur. Bu tür endişelerin büyük oranda aşıldığı gü-
nümüzde gelişmekte olan ekonomiler Dünya genelindeki DYY akımlarından önemli paylar
almaktadır.
Türkiye ekonomisinin büyüme performansı tarihsel süreç içerisinde incelendiğinde hızlı
büyüme dö- nemlerini durgunluk ya da küçülme dönemlerinin izlediği görülür. 1980 yılında
başlayan dışa açılma ve serbestleşme döneminde de ekonomik sorunlar ve istikrarsızlıklar
devam etmiştir. 2001 yılında yaşa- nan bankacılık kaynaklı finansal kriz, 2008 yılındaki
global ekonomik kriz ve son olarak 2020 yılında Co- rona virüsü nedeniyle yaşanan finansal
ve ekonomik kriz dönemlerinde istikrar bozulmuş ve büyümesekteye uğramıştır.