Türkiye'de Hukuk Dilinin Dönüşümü

Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde ya da Cumhuriyet'in ilk yıllarında çıkarılan yasa metinleri ile 1930'ların, 1940'ların ya da günümüzün yasa metinlerini, söz varlığı bakımından karşılaştıracak bir okuyucu, bunlar arasındaki derin ayrımı açıkça görecektir. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinden başlayıp günümüze uzanan dil dönüşümü süreci, diğer bilim ve genel kültür alanlarının dili ile birlikte hukuk dilini de esaslı biçimde değiştirmiş görünmektedir. Söz konusu değişimin yönü, söz varlığı içindeki Arapça ve Farsça kökenli öğelerin arıtılarak söz varlığının Türkçeleştirilmesi doğrultusunda olmuştur. Peki, bu ayrımın nedenleri, bu türden bir dönüşüme yol açan etmenler nasıl açıklanabilir? Arapça ve Farsça ağırlıklı hukuk dilinden, söz varlığı ve terimleri Türkçeleştirilmiş bir hukuk diline geçişe neden gereksinim duyulmuştur? Hukuk dilinin Türkçeleştirilmesindeki ölçü nedir? Sözcüklerin kökenleri mi yoksa toplumsal yaygınlıkları mı ölçü alınmalıdır? Tüm bu dönüşümü ve buna bağlı tartışmaları koşullandıran bir siyasal zemin bulunmakta mıdır?
Çalışmamız bu temel sorular ekseninde, son dönem Osmanlı modernleşmesinden başlayarak günümüze uzanan süreçte, Türkiye'de hukuk dilinin geçirdiği dönüşümü irdelemeyi amaçlamaktadır.(GİRİŞTEN)



İÇİNDEKİLER



GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM

SORUNUN KURAMSAL BOYUTLARI

I. Dil, Düşünce ve Hukuk

II. Ulus-devlet ve Dil: Ulusal Dil Seçimi ve Planlamasının Teknik ve Siyasal İçerimleri

III. Kapitalistleşme ve Demokratik Dil Arayışı: Türk Dil Devriminin Siyasal Özgüllüğü

IV. Batılılaşma, Aydınlanma ve Türk Dil Devrimi



İKİNCİ BÖLÜM

TARİHSEL BİR OLGU OLARAK DİL DEVRİMİ

I. Dünyada Dil Devrimleri ve Hukuk Dilinde Özleşme Arayışları

II. Türkiye'de Dil Devriminin Düşünsel Temelleri: Osmanlı Kalıtı

A. Modernleşme ve Dil Sorununun Gündeme Gelişi

B. Osmanlı Devletinde Yasa Dili ve Resmi Dil Sorunu



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE'DE DİL DEVRİMİ VE HUKUK DİLİNİN TARİHSEL DÖNÜŞÜMÜ

I. BMM'nin Kuruluşu Sonrasındaki İlk Çalışmalar

II. 1924 Anayasası Dönemindeki Gelişmeler

A. TBMM'nin Etkinliği, Yasa Dilindeki Dönüşüm ve CHP (1920-1940)

B. Hukuk Dilini Özleştirme Yönündeki Diğer Kurumsal Çabalar: Sözlük Çalışmaları ve TDK'nin Etkinliği

C. 1945 Anayasa Değişikliğine Uzanan Süreç: Hazırlık Çalışmaları

D. Anayasa Dilinin Özleştirilmesi: 4695 Sayılı Yasa

E. Anayasa Dilindeki Değişimi İzleyen Özleşme Çalışmaları

F. Özleşme Karşıtı Hareket ve Buna Yönelik Tepkiler (1948-1952)

1. DP İktidarı, Sivil Toplumdaki Gelişmeler ve TDK'nin Konumu

2. TBMM ve Yasa Dili Düzleminde Özleşme Karşıtlığı

G. Ordunun Özleşmeci Tutumu ve Etkileri

III. 1961 Anayasası Dönemindeki Gelişmeler

A. 1961 Anayasasına Doğru TDK Çalışmaları ve Resmi Düzeydeki Diğer Çalışmalar

B. 1961 Anayasasının Dili

C. 1961 Anayasası Döneminde Hukuk Dilinde Özleşme Çabaları ve Karşıt Eğilimler

1. Dönemin Genel Karakteri ve Devlet Düzeyindeki İlk Çabalar

2. Türk Medeni Kanunu Öntasarısı ve Genel Muhasebe Kanunu Tasarısı

3. Yasa Dili Alanında Özleşme

4. Yargı Organlarının ve Bireysel Çabaların Etkisi

5. Sözlükler ve Hukuksal Söz Varlığını Türkçeleştirme Çalışmaları

6. Karşıt Eğilimler: Devletin Özleşme Siyasetinden El Çekmesi ve Sivil Toplumdaki Gelişmeler

7. Hukuk Dilinde İkiliğin Baş Göstermesi ve Çözüm Arayışları

IV. 1982 Anayasası Dönemindeki Gelişmeler

A. 12 Eylül Darbesi ve Devletin Tutumunda Dönüşüm

B. 1982 Anayasası'nın Dili

C. Hukuk Dili Alanındaki Eğilimler

1. Özleşme Karşıtlığının Resmi Düzeydeki Yansıması: 1984/18 sayılı Genelge

2. Sözlük Çalışmaları

3. Yasa Dili Alanındaki Arayışlar: Medeni Kanun ve Ceza Kanunu Ön Tasarıları

4. Resmi Yazışmalar ve Mevzuat Hazırlama Boyutu

5. Yasa Dili Özleşmesinde Son Dalga: 2000'li Yıllarda Özleşme

V. Bir Temel Tartışma: Anayasa-Yasa Dili İlişkisi ve Yasa Dilinin Bağlayıcılığı Sorunu

SONUÇ