Türkistan Seyhatnamesi

Birçok seyyahın seyyahların değişik dönemlerde farklı farklı coğrafyalara yapmış oldukları ve izlenimlerini kaleme alarak hazırladıkları seyahatnameler; gezdikleri bölgelerin coğrafi özellikleri ile üzerinde yaşayan toplulukların tarihleri, kültürleri, günlük hayatları, siyasi ve ekonomik durumları hakkında bilgi sahibi olabileceğimiz en önemli kaynaklar arasında yer almaktadır. Nitekim 1873 yılında Petersburgdan hareketle Türkistana doğru yola çıkan Amerikalı meşhur diplomat Eugene Schuylerin kaleme aldığı ve Kolağası Ahmed Efendi tarafından bir kısmı Musavver Türkistan Tarih ve Seyahatnamesi adıyla Osmanlıcaya tercüme ettiği bu eser de, XIX. Asır Orta Asya tarih ve kültürü için mühim bir kaynak özelliği taşımaktadır. Schuyler, bu seyahatindeki izlenimlerini objektif bir bakış açısı ve akıcı bir anlatımla nakletmektedir. Schuyler bölgenin tarihi hakkında bilgi verdikten sonra, uğradığı şehirlerin ahvali ile ahalisinin örf-adet ve davranışlarından da bahsetmektedir. Ayrıca Türkistandaki şehir, kasaba, dağ, nehir ve göllerin coğrafi özellikleri hakkında da ayrıntılı malumat bulunan Schuylerin bu eseri, aynı zamanda, özellikle Türkistandaki kavimlerin geçmişine ve o dönemde cereyan eden olaylara ışık tutmasıyla tarihi; insanların yaşayışlarını, adetlerini, gelenek ve göreneklerini yansıtmasıyla sosyolojik; gittiği bölgelerdeki ticari faaliyetleri aktarmasıyla da iktisadi bir kaynak olma özelliği taşımakta ve Türkistan Türklerini değişik yönleriyle tanımanıza imkan vermektedir.