Osmanlı İlmiyye Mesleğinde İstihdam (XVI. Yüzyıl)

Osmanlı Devlet'inde medrese mezunu, kalem ehli ve bilgi sahibi kişiler ilmiyye zümresinin birer mensubu olabilirlerdi. Askeri statüye sahip olarak reayadan (halk) ayrılırlar, vergiden muhaf olurlar ve istedikleri takdirde tedris, ifta ve kaza olarak üç ana kolda oluşturulan ilmiyye bürokrasisinde görev alabilirlerdi. Zümrenin istihdamı padişahın verdiği yetkilerle seyhülislam ve kadıaskerler tarafından payitaht merkezinden yürütülürdü. Kurulan ilmiyye örgütü bürokratik anlamda İslam tarihinin gördüğü en büyük ve gelişmiş teşkilattı.

Bu çalışma özünde Osmanlılar tarafından kurulup üç kıtaya yayılan bürokratik sisteminin ilmiyye ayağını anlama çabasını gütmektedir. Araştırma dönemi olarak da ilmiyye bürokrasisinin klasik özelliklerinin tespitini yapmak amacıyla XVI.yüzyıl belirlenmiştir.

Araştırmada birincil olarak kadıasker ruznamçe defterleri veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu defterler, kadıaskerlerin ulemaya ilişkin kariyer bilgilerini içeren zengin veri kaynağı drumundadır. Kadı, müderris ve müftülerin atamaları ile Osmanlı devrinde bu görevlere gelebilmenin ilk aşaması olan mülazemete kabul kayıtlarını içerirler.

XVI.yüzyıldan günümüze ulaşabilen defterler bütüncül olarak sorgulanarak ilmiyye zümresinin istihdam edildiği örgüt ile zümre mensuplarının mesleki yaşamları, bu araştırmada Rumeli örnekleminde irdelenmeye çalışılmıştır.