Mutezile'nin Kelami Polemikleri _{Hakim el-Cüşemi Örneği}

İslâm kelâmının teşekkülüne ve gelişmesine önemli katkılarda bulunan Mu'tezile ekolünün son temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Hâkim el-Cüşem yaşadığı dönemde mensubu olduğu ekolün görüşlerini münazara, münakaşa ve reddiye gibi yöntemleri kullanarak müdafaa etmeye çalışmıştır. Kelâm ilminin müteahhirin geç döneminde yaşayan Cüşem'nin birçok eseri el yazması olarak bulunmaktadır.

İ.Ü. İlahiyat Fakültesi hocalarından Yard. Doç. Ramazan Yıldırım bu eserinde Hâkim el-Cüşem'nin hayatı, eserleri ve ilmi kişiliği yanında mezheplerle ilgili görüşleri ve kelâm meselelerdeki fikirlerini incelemeye tâbi tutmuştur. Eserin, giriş bölümünde mezhepler arasındaki gerginliklerin had safhaya ulaştığı bir devirde yaşayan müellifin döneminin siyasi ve dini durumu özetlenmiştir. Birinci bölümde Cüşem'nin hayatı, ilmi kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci ve üçüncü bölümlerde ise mezheplerle ilgili görüşleri ile tevhid ve adalet hakkındaki kelâmi fikirlerine yer verilmiştir.

Kadı Abdulcebbâr'dan sonra Cübba ekolünün güçlü bir temsilcisi olarak kabul edilen Hâkim el-Cüşemi kaleme aldığı eserleriyle aynı zamanda Kadı Abdulcebbâr ile Zemahşer (ö. 538/1143) arasındaki irtibatı sağlaması açısından Mu'tezile literatürüne önemli katkılar yapmıştır. Tefsir, fıkıh, hadis, kelâm ve tarih alanlarında birçok esere kaleme alan Cüşemi kendisinden önceki Mu'tezile literatürünün sonraki dönemlere ulaşmasında önemli bir fonksiyon icra etmiştir. İslâm ilim geleneğinin hemen her alanında eser veren birçok âlim gibi Cüşemi de birçok ilim dalında eserler kaleme almış ansiklopedik âlim tarzını sürdürmüştür. Kendi dönemindeki İslâm coğrafyasında yaygın olan tüm fikir ve düşünce ekollerinin görüşlerini gözden geçirerek Mu'tezile ekolünün fikir ve yorumlarını benimseyen Cüşemi özellikle de kelâm ve tefsir alanında kaleme aldığı eserleriyle son dönem Mu'tezilesinin güçlü bir temsilcisi konumundadır.