Mali Hukuk Açısından Mücbir Sebep

Doç. Dr. Özgür BİYAN

Mücbir sebep hukukun en temel konularından biridir. Sorumluluk hukuku ile doğrudan ilgili olduğundan, hem özel hukuk hem de kamu hukukunda yaygın bir şekilde uygulama alanı bulan önemli bir konudur. Kamu hukuku dallarından biri olan mali hukuk biliminde de mücbir sebepler düzenleme altına alınmıştır. Bu çalışmada mali hukuk biliminin konusunu oluşturan, vergi hukuku, gümrük hukuku ve kamu ihale hukuku kapsamında mücbir sebep halleri Türk Hukuku açısından inceleme konusu yapılmıştır. İlgili hukuk dallarının temel kaynağı sayılan kanunlarda yer verilen mücbir sebep halleri tüm çalışmada, literatür tarama yöntemine göre yargı kararları da dikkate alınarak detaylıca analiz edilmiştir. İlk bölümde mücbir sebep teorisine öz biçimde yer verilmiştir. İkinci bölüm kitabın en yoğun ve kapsamlı kısmını oluşturmaktadır. Bu bölümde mali hukuk bilim dalının en yaygın ve önemli alanı olan vergi hukukunda mücbir sebep halleri, teorik tartışmalar ışığında analiz edilmektedir. Üçüncü bölümde Gümrük Hukukunda mücbir sebeplere ve dördüncü bölümde kamu ihale hukukunda mücbir sebeplere ilişkin kanuni düzenlemelere verilmiştir. İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ÖNSÖZ VII
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ IX
KISALTMALAR XVII

MALİ HUKUKTA MÜCBİR SEBEP MÜESSESESİ
GİRİŞ
A. ÇALIŞMANIN AMACI 1
B. ÇALIŞMANIN ÇERÇEVESİ VE KAPSAMI 2

BİRİNCİ BÖLÜM
I. MÜCBİR SEBEP KAVRAMI, KURAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
A. MÜCBİR SEBEP KAVRAMI 5
B. MÜCBİR SEBEBİN UNSURLARI 12
1. Haricilik/Dışsallık Unsuru 13
2. Kaçınılamazlık/Önlenemezlik Unsuru 15
3. Öngörülemezlik Unsuru 16
4. İlliyet Bağı (Kusursuzluk) Unsuru 18
C. MÜCBİR SEBEP KAVRAMININ YAKIN KAVRAMLARDAN FARKI 19
1. Beklenmeyen Hal'den Farkı 19
2. Zor Durum'dan Farkı 24
3. Yanılma'dan Farkı 26
4. Aldatma'dan Farkı 27
5. Korkutma'dan Farkı 28
6. Aşırı Yararlanma Farkı 28
D. MÜCBİR SEBEBİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE SORUMLULUK İLİŞKİSİ 29

İKİNCİ BÖLÜM
II. VERGİ HUKUKUNDA MÜCBİR SEBEP MÜESSESESİ
A. MÜCBİR SEBEP MÜESSESESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ 37
1. Mülga 5432 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nda Mücbir Sebep 37
2. 1961 Yılında Kabul Edilen VUK Değişikliği Madde Gerekçesi 38
3. 4731 Sayılı Kanun ile Yapılan Değişiklikler 40
4. 5228 Sayılı Kanun ile Yapılan Değişiklikler 42
B. MÜCBİR SEBEP MÜESSESESİNİN KAPSAMI 42
1. Konu Açısından Kapsam 42
a) "Vergi Ödevi" Kavramının Kapsamı 42
b) Mükellef Hakları Açısından Kapsamı 45
1. Genel Olarak 45
2. Mücbir Sebebin Uzlaşma Başvuru Süresine Etkisi 47
3. Mücbir Sebebin Dava Açma Süresine Etkisi 49
4. Mücbir Sebebin Pişmanlıkla Başvuru Süresine Etkisi 57
5. Konu ile İlgili Görüşümüz 58
2. Kişi Açısından Kapsam 60
a) Mükellef Açısından 60
b) Vergi Sorumluları Açısından 60
1. Genel Olarak 60
2. Kaynakta Kesinti Yapanlar Açısından 61
3. Kanuni Temsilciler Açısından 62
a. Genel Olarak 62
b. Konu ile İlgili Görüşümüz 63
4. Tüzel Kişiliği Olmayanları İdare Edenler Açısından 65
5. Diğer Bazı Sorumlular Açısından 65
a. Mirasçıların Ödevleri Açısından 65
b. 3568 Sayılı Yasa Kapsamındaki Meslek Mensupları Açısından 66
aa) Genel Olarak 66
bb) Konu ile İlgili Görüşümüz 70
c. Kefiller Açısından 71
c) İradi Temsilciler Açısından: Genel Vekiller/Avukatlar 71
1. Genel Olarak 71
2. Konu ile İlgili Görüşümüz 73
ç) Diğer Vergi Ödevlileri Açısından 75
d) Vergi İdaresi Açısından 76
1. Genel Olarak 76
2. Konu ile İlgili Görüşümüz 80
C. VERGİ HUKUKUNDA MÜCBİR SEBEP HALLERİ 81
1. Vergi Usul Kanunu Açısından 81
a) Vergi Ödevlerinden Herhangi Birinin Yerine Getirilmesine Engel Olacak
Derecede Ağır Kaza, Ağır Hastalık ve Tutukluluk 82
1. Ağır kaza hali 82
2. Ağır hastalık hali 84
3. Tutukluluk ve benzeri haller 89
a. Tutukluluk 89
b. Hükümlü (Mahkûm) Olma 92
c. Yakalama ve Gözaltı 94
4. Konu ile İlgili Görüşümüz 95
b) Vergi Ödevlerinin Yerine Getirilmesine Engel Olacak Yangın, Yer
Sarsıntısı ve Su Basması Gibi Afetler 98
1. Genel Olarak 98
2. Yangın 99
3. Yer sarsıntısı 101
4. Su basması 102
5. Diğer afetler 104
c) Kişinin İradesi Dışında Vukua Gelen Mecburi Gaybubetler 104
ç) Sahibinin İradesi Dışındaki Sebepler Dolayısıyla Defter ve Vesikaların
Elinden Çıkmış Bulunması 107
1. Defter ve Belgelerin Çalınması: Hırsızlık 107
2. Mahkeme veya İnceleme Elemanı Tarafından Alıkonulma 111
3. 3568 Sayılı Meslek Mensuplarınca Alıkonulması 113
4. Konu İle İlgili Görüşümüz 114
d) Madde Hükmündeki "gibi" Edatının Etkisi 116
e) Hazine ve Maliye Bakanlığı'na Verilen Yetki 121
2. TCK Kapsamında Vergi Suçlarını Etkileyebilecek Mücbir Sebep Halleri 123
D. MÜCBİR SEBEP HALLERİNİN İSPATI, BAŞLAMASI VE SONA
ERMESİ 124
1. Genel Kural: Delil Serbestliği 124
2. Mücbir Sebebin Başlangıç ve Bitişinin Tespiti 126
3. Yaygın Olarak Kullanılan Deliller 128
a) Zayi Belgesi 128
b) Sağlık Raporları 131
c) Tutanaklar 132
4. Diğer Deliller 134
E. MÜCBİR SEBEP HALLERİNİN ETKİLERİ 134
1. Süreler Üzerindeki Etkisi 134
a) Genel Olarak Sürelere Etkisi 135
b) Tarh Zamanaşımına Etkisi 137
1. Genel Olarak 137
2. Konu ile İlgili Görüşümüz 139
c) Düzeltme Zamanaşımına Etkisi 141
d) Amme Alacakları Kapsamındaki Sürelere Etkisi 142
e) Sürelere İlişkin Hesaplama Örnekleri 144
1. Mücbir Sebep Halinin Süre İçinde Başlaması ve Süre İçinde Bitmesi 144
2. Mücbir Sebep Halinin Süre Öncesinde Başlaması ve Süre İçinde Bitmesi 145
3. Mücbir Sebep Halinin Süre İçinde Başlaması ve Süreden Sonra Bitmesi 146
4. Mücbir Sebep Halinin Süre Öncesinde Başlaması Süreden Sonra Bitmesi 146
5. Mücbir Sebep Halinin Defter ve Belgelerin İbraz Süresinde Meydana Gelmesi 147
2. Cezalara Etkisi 148
a) Kabahatler Açısından Etkisi 148
b) Suçlar Açısından Etkisi 151
3. Verginin Terkinine Sebep Olma Etkisi 155
4. Tarhiyat Sebeplerine Etkisi 156
5. KDV İndirimine Etkisi 159
a) İndirilemeyecek KDV'ye Etkisi 159
1. Genel Olarak 159
2. 25.07.2019 tarihli Danıştay İBK Kararından Önceki Durum 161
3. 25.07.2019 tarihli Danıştay İBK Kararından Sonraki Durum 167
4. Geç Kayda Neden Olan Mücbir Sebep Halleri 169
b) İhracat İstisnasına Etkisi 170
6. Muhafaza ve İbraz Ödevine Etkisi 173
7. Gecikme Zammı ve Gecikme Faizine Etkisi 176
8. Kıymeti Düşen Mallara Etkisi 179
9. Fevkalade Amortismana Etkisi 181
10. Emlak Vergisi'ne Etkisi 183
11. Özel Tüketim Vergisi'ne Etkisi 184
12. Harçlar ve Damga Vergisi'ne Etki