Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar

Türkoloji literatüründe "Kuzey Grubu Türk Lehçeleri" diye adlandırılan ve bugün Tatar, Kazak, Kırgız, Başkurt, Karaka l p a k, Kumuk, Nogay, Karaçay-Balkar, Kırım Tatar ve Karay Türkçeleriyle devam eden Kuzey grubu, tarihî Kıpçak Türkçesinin bugünkü çağdaş temsilcileridir. "Kuzey Grubu Türk Lehçeleri" adlı çalışmada tarihî Kıpçak lehçesinin bugünkü temsilcileri durumunda olan ve yukarıda adları verilen Türk lehçelerinde kullanılan edatlar incelenmiştir. Edatlar, Kuzey grubu Türk lehçelerine ait metinlere dayandırılarak her yönüyle incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma, esasında eş zamanlı bir çalışmadır. İncelenen her edat on lehçedeki (tespit edilmişse) varyantlarıyla ele alınmış ve zaman zaman yapı, anlam ve işlevlerine göre incelenmiş, edatın tarihi köküne dair köken bilgisi incelemesi de yapılmıştır. Çalışma, ilgili lehçelerin metinlerine dayanmaktadır. Her lehçeden en az üç kitap (bazıları 4, 5, 6) taranmış ve görülebilen her edat, içinde geçtiği cümleyle birlikte aslına sadık kalarak fişlenmiştir. Ayrıca metinlerden bulunamayan edatlar, ilgili lehçelerin sözlüklerinden, gramerlerinden ve konuyla ilgili yapılmış özel çalışmalardan bulunarak fişlenmiştir. Metinlerden fişleme yapılırken, bir edatın kullanıldığı cümle veya ilgisi varsa cümleler bütünüyle alınmıştır. Böylece edatın cümledeki kullanımı ve görevi netleştirilmiştir. Örnek cümleden hemen sonra, parantez içinde, örneğin alındığı eserin kısaltması ve sayfa numarası verilmiştir. Sonra da tırnak içinde örnek cümlenin Türkiye Türkçesindeki karşılığını gösterilmiştir. İncelemede, önce edat olarak fişlenen kelimeler, her lehçe için, kendi içinde bir tasnife tabi tutulmuş, önce edatın anlamı verilip, sonra incelenen edatın kökeni ve yapısı çözümlenmiştir. Edatlar, kullanımlarına göre inceledikten sonra, "Görevi" başlığı altında işlevleri maddeler halinde (1., 2., 3. ... diye) verilmiştir. "Giriş" bölümünün sonuna metin taraması yapılan eserler ile kısaltmalarını gösteren bir liste konmuştur. Kullanılan çevriyazı (transkripsiyon) alfabesi ise "Giriş" bölümünün sonunda yer almaktadır. "Sonuç" bölümünde "Kuzey Grubu Türk Lehçeleri"nde tespit edilen edatların şekil ve işlev olarak gösterdikleri özellikler topluca değerlendirilmiştir. Bundan sonra her lehçede geçen edatların listesi konulmuştur. Eserin sonunda da "Kaynaklar"ı gösterilmiştir. Kuzey grubu Türk lehçelerinin edatları üzerine şimdiye kadar geniş bir çalışma yapılmamıştır. Bu lehçelerin edatlarını incelenirken, lehçelerle ilgili metinler ve inceleme eserleri kullanılmıştır. Öncelikle edebî eserlere başvurulmuş; çeşitli romanlar, hikâyeler, folklorik eserler, bilimsel nitelikteki kitaplar taranmıştır. Ayrıca incelenen lehçelerle ilgili yapılan Doktora ve Yüksek Lisans tezlerindeki metinlere de başvurulmuştur. Yaklaşık olarak doksan eserden, fişlenmiş olan metinlerden seçilen örneklere göre yapılan bu inceleme, genel anlamda, Kuzey grubu Türk lehçelerinin edatlarını ortaya koyabilecek niteliktedir.