Kazak Çocuk Edebiyatı

Dünyada çocuk edebiyatı ürünleri genel olarak okul öncesi,
okul çağı ve gençlik kitapları olmak üzere kendi içinde üç
bölüme ayrılır. Çocuk edebiyatı hitap ettiği kesimin küçük yaş
grupları olması sebebiyle edebi değer taşıyıp taşımama konusu
hep tartışla gelmiştir. Çocukların ilk edebi ve estetk beğenisinin
oluşma, gelişme temelini oluşturan ve onları hayata hazırlayan
çocuk kitapları bireylerin kişisel gelişiminde çok önemli rol oynamaktadır.
20 yy'ın ikinci yarısına kadar biraz görmezden gelinen,
hatta kimi zamanmda edebiayat dışı sayılan çocuk kitapları
birincil yetişkin edebiyatına karşı, ikincil konuma yerleştirilmiştir.
Toplumları bireylerin oluşturduğu düşünüldüğünde her birey
çocukluk everesinden geçip yetişkinliğe ulaşırken onun dil,
edebiyat, estetik duygularının temelerini oluşturan çocuk edebiyatı
ürünleri olmalıdır.
Kazak toplumu Sovyet öncesi çocuk edebiyatı ürünleri bakımından
folklorik çocuk ürünleri örnekleri temelinde gelişen güçlü bir geleneğe sahiptir. Özellikle hanlıklar dönemi eserlerinin
çeşitli vesilelerle kayıt altına alınan ürünleri araçılığıyla görünür
hale gelen eserler masal, efsane, destan, şiir, şarkı-türkü,
halk hikâyelerinden oluşmaktadır. Bu halk edebiyatı verimleri
sonraki dönemlerdeki edebi türlerin biçim, şekil, içerik, tema ve
dilsel temeli olarak kabul edilip benzer formlarda ama anonim
değil, yazarlar tarafından üretilen örneklere dönüştüğü görülür.
Geçen asrın başına kadar sözlü edebiyat geleneğini sürdüren
Kazak edebiyatı, 1917 Ekim Devrimiyle büyük bir değişim yaşamış,
her şeyi resimi yoldan kayıt altına alan güçlü bir devlet oteritesi
ve toplumsal örgütlenme modeliyle her şeye nizamat veren
anlayış çocuk edebiyatını da düzenleme gereği duymuştur. İşte
bu anlamda partiden gelen emir ve kararlar ile yazarlar birliğinin
denetimiyle şekillenen bir çocuk edebiyatı yaratılmaya çalışıldığı
görülür. Partinin ve yazarlar birliğinin çocuk kitapları yazılması
yönünde kararlar alınması üzerine sosyalist/çağdaş Kazak çocuk
edebiytının ilk temsilcileri eserlerini yayınlamaya başlamıştır.
1918 yılında itibaren Kazak çocuk edebiyatı ürünlerinin tematik
özellikleri partinin kararları ile belirlenir ve Lelinşil Kazak
gazetsinde yayınlanır. 19 Asrın yazar çizer takımının eski yazma
alışkanlıkları nedeniyle önce ikaz edildiği, ardından da vatan
haini, sistem düşmanı ilan edilip cezalandırma yoluna gidilerek
sistemin öngördüğü dil, üslup ve anlatı dışında kalan yazarlar
şiddetli biçimde cezalandırılmıştır İlk dönem kaleme alınan
kitaplara bakıldığında işlenen konular, yetişkinler için öngörülen
edebiyat konuları olduğu, özelde gelecek nesilleri inşa etme
düşüncesiyle yeni kurulan sistemin propogandası ağırlık teşkil
etmektedir. Bu dönemde çocuk kitabı yazarlarının yukarıdan
gelen emirleri yerine getirmek, ilk işleri çocuk kitabı yazamak
haline gelmiştir. Yine de bu dönemde sistemli yazma mecburiyeti
sebebiyle Kazak çocuk kitaplarında sayısal bir artış hemen
dikkatleri çeker.
Yirmili yıllarda temelleri atılan sosyalist çocuk edebiyatı
gerçek verimlerini ortaya koymaya başladığı yıllarda ikinci
dünya savaşı patlak vermiş ve Sovyet toplumu savaşın etrafında
kenetlenerek birlik ruhu edebiyat ürünlerine de yansımış ve
bu dönemde çok sayıda vatan, millet, savaş, barış, kahramanlık
temaları işleyen eserler kaleme alınmıştır. İkinci dünya savaşı
yıllarında birçok ulusal dergi ve gazete gibi çocuk dergi ve gazeteleri
de zorunlu olarak yayınlarına ara vermiş, birçok genç yazar
da cepheye gidip aktif olarak savaşa katılmıştır. İşte bu sebepler
dâhilinde Kazak çocuk edebiyatı birkaç yıl da olsa duraksama yaşamış,
sınırlı sayıda eser kaleme alınmıştır. Özellikle ellili yıllarda
parti ve yazarlar birliğinin çocuk edebiyatını geliştirmek için
özel kararlar alınması ve uygulamalar yapılması, yeni matbaalar
kurulmasıyla yazarlar birliğine yeni üyelerin katılımıyla çocuk
edebiyatında hızlı bir toparlanma görülür. Bu yeni dönemde
yeni yazarların ortaya çıktığı, farklı yazarların kaleminden çıkan
çocuk kitaplarının sayıca arttığı, kelitesinin de yükseldiği söylenebilir.
Altmış-yetmişli yıllar ikinci dünya savaşını kazanmanın
verdiği ilham ve çoşkuyla hem tematik hem de biçimsel yönde
çocuk edebiyatı ürünleri çeşitlenip sayıca artmıştır. Çocuk kitapları
herkesin ulaşabildiği duruma gelmiştir ki bu dönemde ilk kez resimli çocuk kitapları basılmış, çocuk edebiyatı ürünlerinin
oyunluk yönüne vurgu yapılarak bu çucuk kitaplarından hareketle
yazılıp okullarda, çocuk tiyatrolarında vb yerlerde oynanan
çocuk oyunları, ortaya çıkmıştır. Bağımsızlık yıllarına kadar
benzer toblo tekrarlanarak devam ederken seksenli yıllarda Sovyet
sistemi çatırdamaya başlamış ve doksanların başında da sistem
çökmüştür. Ancak bağımsızlıkla birlikte gelen yeni dönem
ve yeni özgürlük ortamı beraberinde ülkenin başta siyasi, sosyal,
kültürel ve ekonomik alanda büyük değişikliklere yol açmış ve
çöken eski sistemin yerine yenisini inşa etmek hayli uzun ve meşakkatli
bir süreçten geçerken, özellikle eskiden devletin resmi
bir kurumu gibi çalışan ve büyük destek alan edebiyat çevresi
derinden etkilenmiş, eski alışkanlığa bağlı olanlara göre bir başı
boşluk doğmuştur. Sovyet dönemi yazarlarının birçoğu siyasi ve
ekonomik sebeplerle edebiyat çevresinden uzaklaşmış, devlet işletmesi
olan matbaalar kapanırken birçok şair ve yazar eserlerini
bastıracak imkân ve matbaa sıkıntsı çekmeye başlamıştır. Bu durum
bağımsızlığın hemen akabinde çocuk edebiyatı sahasında
bir gerilemeye sebep olurken yeni eser üretimi neredeyse durma
noktasına gelmiş, basılan kitaplarda daha çok 90'lı yıllardan önceki
dönemlerde yazılmış olan eserlerin tekrar basımı şeklinde
devam etmiştir.