İzmir İktisat Kongresi İçin İstanbul'da Yapılan Çalışmalar

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu için sadece silahlı mücadeleler yapılmamıştır. Ekonomik, kültürel, idari ve siyasi alanlarda verilen gayretler, en az silahlı mü ca de le ler kadar çetin ve anlamlıdır. Büyük Taarruz'u müteakip, işgal güçlerinin denize dö külmesinin ardından "Lozan Barış Konferansı" toplanmıştı. Konferansta sı nır lar ı mı zın çizilmesi ile ilgili -Musul hariç- pek büyük sorun yaşanmıyordu. Ne zaman ki kı saca Kapitülasyonlar dediğimiz ülkemizin maddi ve manevi değerlerinin tar tı şıl ma sı başladı. Başta İngiltere olmak üzere tüm delegeler olumsuz politik ma nev ra la rı nı ortaya döktüler. Avrupa yeni Türk Devleti'nin de tıpkı Osmanlı gibi sö mü rül me si ni istiyordu. Milli Mücadelemizin temel stratejilerinin oluşturulduğu, Erzurum ve Si vas Kongrelerinden sonra İzmir'de toplanan Türkiye İktisat Kongresinde alınan ka rarlara "İktisadi Milli Misak" denmesindeki derin anlam buradan gelmektedir. Bü yük Zafer ve ardından imzalanan Mudanya Mütarekesi ile birlikte ülke süratle mil lileşiyordu. Bu bağlamda İzmir ve İstanbul'da Milli Türk Ticaret Birlikleri ku rul muştu. İstanbul'da kurulan Birlik Yeni Türk Devleti'nin Ekonomi Politikalarının saptanmasını, yeni stratejilerin geliştirilmesini istiyordu Bu maksatla 1923 yılı ba şın da İstanbul'da Ticareti Hariciye Konferansı planlanmıştı. Lozan Konferansının özel lik le kapitülasyonlar konusunda istenmeyen biçimde gelişmesi, yeni bir ulusal kong re yi dikte etmişti. Türkiye İktisat Kongresi daha sonraki adıyla İzmir İktisat Kongresi hazırlıkları sı rasında, ülke genelinde delegeler davet edilirken konuyla ilgili tüm kuruluşların gö rüşleri de istenmişti. Çalışmamızın ana kaynağı bu görüşlerden birisi olan "İzmir İk tisat Kongresinden Türk Tüccarının İstedikleri" adlı dökümandır. İstanbul Ticaret Oda sı arşivinde elime geçen bu dökümanda belirtilen hususların, kongre kararların da yer alması dikkatimi çekmişti. İktisat Kongresi'nin temel referanslarından biri ol du ğunu değerlendirmiştim. Daha sonra yaptığım araştırmada Merhum Hocamız Prof. Dr. Gündüz ÖKÇÜN'ün "İktisat Kongresi" adlı eserinde aynı dökümanın yer al dığını gördüm. Ancak hocamız önsözünde de belirttiği gibi dönem içindeki ya yın la rı bir kitapta toplamış, yorum yahut açıklama yapmamıştır. Ayrıca bazı sayfalarda yan lışlıklarda vardı. Diğer taraftan İzmir İktisat Kongresi hakkında, Ayşe AFETİ NAN ve Gündüz ÖKÇÜN'ün eserlerinden başka bir çalışmaya da ulaşamadım. (A. AFETİNAN'ın çalışması G. ÖKÇÜN'ün kitabında mevcuttur.) Bu nedenle "İz mir İktisat Kongresinden Türk Tüccarlarının İstedikler" adlı dökümanı değişik bir pers pek tifte incelemenin uygun olabileceğini değerlendirdim. Çalışma, üç bölüm halinde hazırlanmıştır. Birinci bölümde İktisat kongresi önce si yani Kurtuluş Savaşı döneminin ekonomik görüşü ile kongre hazırlıkları anlatıl­mış tır. İkinci bölüme bahse konu doküman konulmuştur. Bu arada doküman kullan dı ğı mız Türkçe kelimelerle ve dipnotlarındaki açıklamalarla zenginleştirilmiştir. Ü çü ncü bölümde ise kongrenin açılış nutukları ile çalışma raporları yer almıştır. Öze l lik le üçüncü bölümde Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın açış nutku dik kat lice okunduğunda görülecektir ki Anadolu'daki bin yıllık tarihimizin temel ek sik lik lerinden biriside İktisadi alandaki kavram kargaşası ve değerlendirme eksiklik leri dir. Çalışmamım kitap haline getirilmesini sağlayan Türk Dünyası Araştırmaları Vak fı Başkanı değerli büyüğüm, hocam Prof. Dr. Turan Yazgan'a minnetlerimi sunu yo rum. İzmir İktisat Kongresinin aradan geçen 83 yıl sonra bile günümüze pek çok yön den ışık tutacağını düşünmekteyim.