İslam, İktisat, Ordu ve Reform _{Osmanlı İmparatorluğu'nda İlk İktisat Eseri ve Tarihsel Bağlamı (Risale-i Tedbir-i Umran-ı Mülki)}

Deniz T. Kılınçoğlu, İslâm, İktisat, Ordu ve Reform isimli bu çalışmasında, Osmanlı İmparatorluğu'nda kaleme alınmış ilk modern iktisat eseri olan Risâle-i Tedbîr-i 'Umrân-ı Mülkî'yi tarihsel ve düşünsel bağlamı içinde ele alıyor. Kitabın ilk kısmında, Risâle üzerine kapsamlı bir inceleme kaleme alan yazar; Adam Smith, Jean-Baptiste Say, Thomas R. Malthus ve İbn Haldun gibi düşünürleri özgün bir sentezle bir araya getiren Risâle'yi, bu düşünürlerin eserleriyle karşılaştırmalı olarak inceliyor. Kılınçoğlu, iktisadi kalkınmayla askerî reform arasında güçlü bir ilişki kuran Risâle'nin düşünsel ve kavramsal içeriğini, Osmanlı askerî reform sürecinin düşünsel arkaplanı çerçevesinde çözümlüyor. Böylece, Tanzimat döneminin hemen öncesinde modern iktisadın Osmanlı düşünce dünyasında yarattığı etkiyi gözler önüne seriyor. Bu çerçevede Risâle, Osmanlı'nın son yüzyılında yaşanan düşünsel dönüşümü anlamak için önemli bir başvuru kaynağı olma niteliği taşıyor. İkinci kısımda orijinal eser sayfalarıyla, Deniz T. Kılınçoğlu'nun özenli çevrimyazısı bir arada yer alıyor. Bu anlamda elinizdeki kitap, orijinal eseri ilk elden inceleme imkânı tanıyarak Osmanlı İmparatorluğu'nda iktisadi düşünce tarihine dair yeni değerlendirmeler için bir kapı aralıyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları olarak Osmanlı düşünce tarihinde yeni araştırmalara kaynaklık edecek bu eseri yayınlamaktan mutluluk duyuyoruz.

Bilim dünyası Türkiye'nin geçmişine artık bir arkeolog titizliğiyle eğilme gereği duyuyor. Deniz Kılınçoğlu'nun tarihsel ve düşünsel bağlamını bir giriş yazısıyla sunduğu Risâle-i Tedbîr-i 'Umrân-ı Mülkî başlığını taşıyan elyazması Tanzimat'ın reform beklentilerinin yoğunlaştığı bir dönemde Osmanlı'nın farklı bir iktisat anlayışını keşfedişinin somut kanıtı. 1830'ların ortalarında yazıldığı vurgulanan Risâle bir bakıma "İslâmî iktisat" yazınının erken örneği. Osmanlı artık ülke ekonomisiyle siyasi varlığı arasındaki ilişkiyi kurmuş, askerî reformlar için gerekli malî ve iktisadî yapıyı sorgulamaya başlamış. Deniz Kılınçoğlu'nun bu değerli çalışması Z. F. Fındıkoğlu'nun yıllar önce bizlere tanıttığı Fransızcadan uyarlanan Serendi Arşizen'in Tasarrufât-ı Mülkiye'sini bir adım geriye çekerek Osmanlı'da giderek şekillenen iktisadi düşünceyi bizlere tanıtıyor. Risâle-i Tedbîr-i 'Umrân-ı Mülkî iktisadi düşünce tarihimiz açısından önemli bir katkı olmanın ötesinde ülke yönetiminde çok yönlü reform beklentilerinin giderek vurgulanışının kalıcı bir belgesi. İktisatçılar kadar sosyal ve beşeri bilim müdavimlerinin ilgiyle okuyacakları bir kitap.

Prof. Dr. Zafer Toprak