Hukukta Yöntem - Mantık

Yöntembilim (metodoloji), bir iki ayrık dışında, ne orta öğretimde ne yüksek öğretimde okutulur; okutulsa bile, doğru dürüst okutulmaz. Üstelik böyle bir dersin öğrencisine sağlayacağı yarar kuşkuyla karşılanır. Dersin konusu da soyutun soyutu "nonfigüratif" bir konu olarak pek itici bulunur. Dahası var: Yöntembilimin terminolojisi sanki başka bir gezegende üretilmişçesine yadırganır. Birkaç örnek verelim: Tasım, altlama, saçmaya indirgeme, bağlam ilkesi, önermeler mantığı, Russell paradoksu, kuantum mantığı, tautoloji, aksiyom, sezgicilik, özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü olasılığın olanaksızlığı...


Oysa tüm yaşamımızda ve özellikle hukukçuluk uğraşımızda asla küçümsenemeyecek bir önemi vardır yöntembilimin. Bir kere, en başta yürürlükteki hukuku derinlemesine, köklü biçimde kavramaya yarar; dahası, hukuksal akıl yürütmenin ve hukuk uygulamasının kanıtlı, gerekçeli, rasyonel ve denetlenebilir olmasını sağlar yöntembilim.


Elinizdeki mütevazı kitapçık ülkemizdeki yöntembilim açığını bir nebze kapatmaya katkıda bulunma amacıyla hazırlanmıştır.


Acı gerçek şudur ki Almanya'da sadece Hukuk okutan Fakültelerde sayısı 85'i bulan Metodoloji kürsülerinin sayısı bizde bir elin parmak sayısına ulaşmaz. Daha da çarpıcı karşılaştırma bu alandaki yayınların sayısı açısındandır. Yayınlarımızın sayısı Batı ölçütlerine vurulduğunda pek cılız kalır.





Bu kitapçığın ilk ve genel bölümünde yöntembilim konusunda genel bilgiler verildikten sonra, ikinci ve özel bölümünde hukuk uygulamasıyla (özellikle yorum ve boşluk doldurma konularıyla) ilgili özel yöntem konuları ele alınmıştır.


Bu "Özel Bölüm" yazarın "Medeni Hukuk Genel Bölüm" kitabının 1inci paragrafından küçük revizyonlarla aktarılmıştır.


Ne yazık ki bu "Özel Bölüm"de daha çok Özel Hukukta Yöntem sorunları incelenmiş, kamu hukukunun özel yöntem sorunları ise geniş ölçüde dışlanmıştır.


Genelde Özel Hukukla uğraşanların kaleme aldıkları Yöntembilim kitaplarında sıkça karşılaşılan bir eksikliktir bu. Gelgelelim, aşağıda belirtileceği gibi, aynı zamanda kaçınılmaz bir özelliktir bu.


Kitapta Özel Bölümün Özel Hukuk ağırlıklı olmasının nedenleri bellidir. Nedenlerden başlıcası tüm yöntembilimcilerin, özellikle de tüm yöntem akımlarının (kavramcılık, menfaat hukukçuluğu v.b.) öncülerinin (Savigny, Jhering, Larenz, Bydlinski gibi) hep Özel Hukuk alanından çıkmalarıdır.


Ama bunun bir başka nedeni daha vardır: Hukuk uygulamasının sorunları ta Roma ve Pandekt hukukundan beri hep Özel Hukuk alanında ortaya çıkmıştır. Gerçekten de hukukta yöntem sorunları denince, akla en başta hukuk uygulamasının altlama (Subsumtion), yorum, kıyas ve amaca uygun sınırlama (teleolojik redüksiyon) sorunları gelir. Bunlar da baştan aşağı Özel Hukuk sorunlarıdır.


Unutulmasın ki genişletici yorum ve kıyas yolları kamu hukukunda kural olarak zaten kapalı tutulur; bu yollar salt Özel Hukuka özgü sayılır.


Kitapçığın yer yer yeniden yazılmış ve yapılanmış, bu arada sayfa sayısı 155'ten yaklaşık 200'e çıkarılmış olan bu 2 nci basısında mantık öğretisine yöntem alanında hak ettiği ağırlık verilmiş, hatta mantık kavramı kitapçığın yeni adına katılmıştır. Ayrıca hukuk uygulaması açısından yasa kuralları kadar önemli bir yer tutan "maddi olguların" hukuki kalıplarına ve bu olguların ispatına özel bir bölüm ayrılmıştır.


Kitapçığın her iki basısının oluşmasında ve olgunlaşmasında teşviklerini ve desteklerini esirgemeyen ve emeği geçen tüm öğrencilerime, özellikle doktora öğrencilerime, meslektaşlarıma ve bu arada kitapçığın son kritik denetim işini özenle kotaran değerli meslektaşlarım Yardımcı Doçent Dr. Başak Başoğlu'na ve Yardımcı Doçent Dr. Berk Kapancı'ya gönül borcum kolay ödenemez.


Son sırada anılsa da (last but not least), gönül borcum başta sayfa tasarımcısı Berrin Doğrul gelmek üzere, Vedat Kitapçılık ekibine karşı da aynı ağırlıktadır.


İÇİNDEKİLER


ÖNSÖZ III


KAYNAKLAR VII


KISALTMALAR IX


§1: GENEL BÖLÜM: MANTIK VE YÖNTEM KONUSUNDA GENEL BİLGİLER 1


I. Yöntem Nedir; Neye Yarar? 1


II. Yöntem ile Mantık Arasındaki İlişki 2


III. Yöntem ile Hukuk Bilimi Arasındaki İlişki 4


IV. Değişik Bilimlerde Değişik Yöntemler 7


V. Hukukun Bilimselliğini Yönteminin Bilimselliğine Borçlu Oluşu 8


VI. Değişik Yöntemler ile Büyük Felsefi Akımlar Arasındaki İlişki 10


VII. Benimsenen Yöntemin Sosyal, Kültürel ve Politik Arka Planı 12


VIII. Hukuk Mantığının Temelleri ve Teknikleri 14


IX. Biçimsel Mantığın Üç Temel İlkesi: Özdeşlik, Çelişmezlik,


Üçüncü Olasılığın Olanaksızlığı 18


X. Diyalektik Yöntem - Metafizik Yöntem Karşıtlığı 20


XI. Her Bilimsel Çalışmada ve Özel Olarak Hukuk Biliminde En Fazla Başvurulan


Mantıksal Araçlar: Tümden Gelim, Tüme Varım ve Örnekseme 20


XII. Hukukçunun Sakınacağı Mantık Yanlışları 25


§ 2. ÖZEL BÖLÜM: ÖZEL YÖNTEM KONULARI 31


I. Hukuk Kurallarının Yapısal Özellikleri ve Değişik Türleri 31


II. Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu Kurallarının Özel Türleri 43


III. Özel Hukukun Yazılı Olmayan Yürürlük Kaynağı: Örf ve Adet (Töre) Hukuku 50


IV. Özel Hukukun Yardımcı Bilgi Kaynakları: Yargı ve Yazın 53


V. Hukukta Yaptırımlar ? Özellikle Hükümsüzlükler 59


VI. Hukuk Kurallarını Diğer Toplumsal Davranış Kurallarından


Ayırt Edici Özellikler 67


VII. Hukukun Temel Değerleri 72


VIII. Hukukun İşlevleri 81


IX. Hukukun Tarihsel ve Sosyal Kökeni 83


X. Hukuk Uygulamasının Genel Esasları 87


1. Hukuk Kurallarının Somut Uyuşmazlık Olayına Uygulanmasının Tahlili 87


2. Rapor ve Hüküm Yazma Teknikleri 92


3. Başlıca Uyuşmazlık Konuları ve İspatı 95 4. Hukuki Sorunların Çözümünde Başvurulan Mantıksal Araçlar


ve Talep Temelleri 107


5. Yasa Kurallarının Uygulanmasında İzlenen Değişik Yöntemler 111


XI. Yasa Kurallarının Yorumlanması 133


XII. Yasa Kurallarının Tamamlanması ve Düzeltilmesi 143


1. Kural Eksikliğinde Açık Boşlukların Kıyas Yoluyla Doldurulması 143


2. Kural Aksaklığında Örtülü Boşlukların Amaca Uygun Sınırlama Yoluyla Doldurulması 155


XIII. Kural Çokluğunda Kuralların Birbiriyle Yarışmaları veya Birbirini Dışlamaları 176


XIV. Kuralların Zaman ve Mekan Açısından Yürürlüğü ile İlgili Sorunlar ve


Bu Sorunların Çöz