Hay Bin Yakzan

9. yüzyılda Yunancadan Arapçaya çevrilen Salaman ve Absal öyküsü, başta İbn Sina'nın Hay bin Yaksan'ı olmak üzere, birçok İslam düşünürünün yapıtlarına kaynaklık etti. Genellikle alegorik öyküler ya da öykümsü anlatılar olan bu yapıtlardan sadece biri, roman boyutlarına ulaştı ve bütün benzerlerini gölgede bıraktı: 12. yüzyılda Endülüslü İşraki düşünür İbn Tufeyl'in yazdığı Hay bin Yaksan ya da Esrarü'l-Hikmeti'l-Meşrikiye. Bu ilk "felsefi roman" ve ilk "robinsonad" Tanpınar'ın deyişiyle "Müslüman aliminin tek romanı", 14. yüzyıldan başlayarak bellibaşlı Avrupa dillerine çevrildi; Defoe, Bacon, Spinoza ve More gibi pek çok düşünür ve sanatçı üzerinde etkili oldu. Doğu, özellikle Osmanlı ise İbn Tufeyl'e ve yapıtına ilgisiz kaldı: Üzerindeki Hay bin Yaksan etkileri özel çalışmalara konu olan Robinson Crusoe defalarca Türkçeye çevrildiği halde, Hay bin Yaksan, dilimize kazandırılmak için 1923 yılını kitaplaşmak için de 1985 yılını bekleyecekti.