Hakas Destanı Altın Çüs _{(giriş-metin-aktarma-dizin)}

Altın Çüs Sibirya´da Hakasaya Özerk Cumhuriyeti´nde yaşayan Hakas Türkleri´nin meşhur destanlarındandır. Hakaslar yüzyıllar boyunca, destanlarla ve ağızdan ağıza dolaşan diğer sözlü halk edebiyatı ürünleriyle sahip oldukları manevi kültür gelecek nesillere taşımışlar; dillerini korumuş ve geliştirmişlerdir. Destan da bilinmeyen bir tarihte birbirine düşman halk ve hanların birbirleriyle mücadeleleri anlatılmaktadır. Tarih olma özelliği destan türünün ilk şartlarındandır. Destancı ve özellikle dinleyici destana geçmiş dönemi gerçeği gözüye bakarlar. Ancak bu tarihi gerçekliğin içine bazen hayal ve abartı da katılır. Altın Çüs kültürünün yaşandığı kadın liderlerin ve savaşçıların at koşturup savaştığı güçlü merkezi bir yönetimin bulunmayıp boy ve beylerin birbirleri üzerinde hakimiyet kurmak için mücadele ettikleri çok eski zamanlara uzandığı anlaşılmaktadır. Eski Türk Kültürüne ait bir çok öğeyi barındıran destan diğer Türk Destanlarında bulunan bir çok motifi de içermektedir. Çalışma, Hakas Türkçesini öğrenme, Hakas tarihi ve kültürüyle ilgili eserleri toplayarak değerlendirme safalarında içine alan on yıllık bir çalışma sürecinin ürünüdür. Prof. Dr. Emine Gürsoy-Naskali, Prof. Dr. Viktor Butanayev, Dr. Algül İsina, Dr. Aylin Koç ve Leysen Şahin ile hazırladığımız, Hakas dilinin hazırlamış en büyük sözlüğü olan Hakasça-Türkçe sözlük için birçok eserle birlikte Altın Çüs destanı da tarafımdan taramış bu eserden mevcut sözlüklere girmemiş kelimeler tespit edilerek sözlüğe katılmış ve bazı kelimeler için tanık cümlelere alınmıştır. Destanın hazırlanarak yayımlanması fikri sözlük çalışması esnasında doğmuş ve özellikle Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali´nin keşvikiyle gelişmiştir. Çalışmada alfabe yazı çevrimi başlığı atında Hakas Türkçesi´nin yazımında kullanılan kiril alfabesi ve latin harfleriyle yazı çevrimi kısaltmalar işaretler başlığı altında çeşitli yerlerde kullanılan kelime kısaltmalar ve işaretler gösterildi. "Giriş" bölümü üç kısımdan oluştu. Birinci kısımda Hakas Türklerinin geçmişleri ve bugünkü durumları kısaca değerlendirildi. İkinci kısımda Altın Çüs destanının kaynakları söyleyicisi, özeti ve bazı özellikleri ile içerdiği motifler incelendi. Üçüncü kısımda Hakas Türkçesinin ses ve şekil bilgisi özellikleri ile içerdiği motifler incelendi. Üçüncü kısımda Hakas Türkçesinin ses ve şekil bilgisi özelikleri verildi. Burada ses ve şekil bilgisi özellikleri verildi. Burada, ses ve şekil bilgisiyle ilgili kuralların örneklerinin destan metninde geçen kelimelerden olmasına dikkat edildi. Açıklanan dil bilgisi şekline uygun düşen örnek destan metninde geçen kelimelerden olmasına dikkat edildi. Açıklanan dil bilgisi şekline uygun düşen örnek destan metninde bulunmadığında diğer edebi eserlerden veya gramer kitaplarından yararlanıldı. Bu Hakas Türkçesinin ses ve şekil bilgisi hakkında Türkiye´de yapılmış en kapsamlı çalışmadır.