Güç ve İktidar _{Kufe'de İktidar Mücadelesi}

Müslümanlar tarafından kurulan ve tarih sahnesine çıktığı andan itibaren siyasi, ekonomik ve toplumsal hadiselerin merkezinde yer alan Kûfe, İslam tarihinin ilk yüzyılına damgasını vurmuş, daha sonraki çağlarda da önemini korumuş bir şehirdir. Hz. Ali döneminde İslam devletinin başkenti haline getirilen Kûfe, Hz. Osman, Hz. Ali ve daha sonraki dönemlerde meydana gelen siyasi, ekonomik ve toplumsal hadiselerde başat rol oynamıştır. Dinamik ve kozmopolit bir demografik yapıya sahip olan kent, aynı zamanda İslam ilimlerinin geliştiği kendine özgü, fıkıh, nahiv, tefsir, hadis ekollerinin oluştuğu bir ilim merkezi olma özelliğini de taşıyordu. Bu yönüyle Kûfe, bilimden siyasete; ekonomiden sanata birçok alanda ciddi bir etkiye sahip olmuştur. Zaten şehir bu tarafıyla da birçok çalışmaya konu olmuştur. Biz de Kûfe ile ilgili yaptığımız ve Bedevilikten Hadariliğe Kûfe başlığıyla yayınladığımız çalışmamızda şehrin söz konusu tarafına ışık tutmaya çalışmıştık. Ancak çalışmanın sınırlarını dikkate alarak siyasi hadiseleri dışarıda tutmuş, bunların önemli bir kısmını sonraki dönemlerde çalış mış ve makale olarak yayınlamıştık. Elinizdeki eser büyük ölçüde bu makalelerden oluşmaktadır. Eserin ilk makalesi Siyasi ve Ekonomik Hadiseler ile İlmi Canlılığın Zemini Kûfe başlığını taşımaktadır. Bu makale mekan ile insan arasında interaktif ilişkinin önemini dikkate alarak konuyu işlemektedir. Çalışmanın bu ilk makalesi, Kûfedeki bilimsel duruşun ve çatışmacı ruhun varlığını göstermekte, bunun arkasındaki nedenleri irdelemeye çalışmaktadır. Eserin Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi: Kûfe Örneğibaşlığını taşıyan ikinci makalesinde ise İslam tarihinin en karmaşık dönemi olan Hz. Osman dönemine Kûfeden bakılmaktadır. Her ne kadar Hz. Osman dönemi ile ilgili bir çok çalışma mevcutsa da, bu makalede bunlardan farklı olarak yerel bir mekandan, dönemin bütününe bakılmış ve o dönemde meydana gelen hadiselerin arka planında bulunan ekonomik nedenler söz konusu edilmiştir. Hz. Ali dönemi hadiselerinde Kûfenin rolünü inceleyen Hz. Ali ve Kûfe başlıklı bir sonraki makale ise aslında Hz. Ali döneminden sonraki hadiseleri de konu edinmekte, Hariciliğin zuhurunun nedenlerine ışık tutmaktadır. Bilindiği gibi Hz. Alinin öldürülmesi farklı bir tarihsel sürecin başlangıcı olmuştur. Muaviye ile başlayan bu yeni süreçte Kûfe, siyasi ve kültürel hadiselere ev sahipliği yapmaya devam etmiştir. Nitekim bir taraftan yeni Halife Hz. Hasana merkez olurken, diğer taraftan Emevi iktidarının muhalif kanadını da barındırmıştır. Hz. Hasanın hilafeti Muaviyeye devretmesi İslam tarihinde bir başka kırılma noktasını teşkil etmektedir ki işte Hz. Hasanın Hilafeti Muaviyeye Devretmesi başlıklı makalede bu olay irdelenmiş ve hadisenin arkasında var olan ekonomik ve siyasi nedenler üzerinde durulmuştur. Hz. Hasanın hilafeti Muaviyeye devri ile hilafet saltanata dönüşmüş; Emevi hanedanı işbaşına gelerek hilafet merkezini Suriyeye taşımıştır. İdari merkez Şam olmakla birlikte Kûfe kültürel merkez hatta siyasi hadiselerin merkezi olma özelliğini sürdürmüştür. Nitekim bu dönemde başta Hucr b. Adiy hareketi, Hz. Hüseyin hadisesi ve Tevvabun hadisesi olmak üzere bir dizi siyasi hadise meydana gelmiştir. Bu üç hadise Emevi iktidarına karşı Kûfede ilk Sivil Muhalefet: Hucr b. Adiy Hareketi, Hz. Hüseyin ve Kûfeliler ve Hz. Hüseyinin Öcünü Almak İçin Kûfe Merkezli Oluşan Siyasi Hareket: Tevvâbun başlıklı müteakip makalelerde incelenmişlerdir. Kuşkusuz Kûfe merkezli olan Muhtar b. Ebi Ubeyde esSekafî, Aburrahman b. Muhammed b. Eşas ve Zeyd b. Ali hadiseleri de en az bunlar kadar önemlidir. Bu hadiselerle ilgili tuttuğuz notları da bir araya getirmeye çalışıyoruz. İkmal edince de siz değerli okurlarımızla paylaşmayı düşünüyoruz. Bu vesile ile çalışmanın elinize ulaşmasında emeği geçen dostlara burada teşekkür ederken, bir başka çalışmada buluşmak üzere diyor, saygılar sunuyorum... Prof. Dr. Mehmet Mahfuz SÖYLEMEZ İstanbul, 2011 İÇİNDEKİLER Siyasi ve Ekonomik Hadiseler ile İlmi Canlılığın Zemini Kûfe Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi -Kûfe Örneği- Hz. Ali ve Kûfeliler Hz. Hasanın Hilafeti Muaviyeye Devrinin Arkaplanı Emevi İktidarına Karşı Kûfeden İlk Sivil Muhalefet: Hucr b. Adiy Hareketi Hz. Hüseyin ve Kûfeliler Hz. Hüseyinin Öcünü Almak İçin Kûfe Merkezli Oluşan Siyasi Hareket: Tevvâbun Dizin