Göstergebilimsel Serüven

Bu kitap, dünyadaki her çeşit anlamlı bütünü, insanı kuşatan yoğun ve karmaşık anlatılar evrenini daha iyi kavramamızı sağlayacak bir bilim dalının, göstergebilimin Roland Barthes tarafından yaşanan özgün ve özgür bir serüvenini sergiliyor. Avrupa göstegebiliminin (semiyoloji, semiyotik) kurucularından, büyük düşünce ve yazı ustası Roland Barthes, Göstergebilimsel Serüven'de yer alan yazılarında, göstergebilimin temel ilke ve kavramlarını ortaya atmakta kalmıyor, aynı zamanda anlatı çözümleme yönteminin başlıca aşamalarını gösteriyor, yazın, reklam, şehircilik, tıp, gündelik yaşamdaki nesneler gibi çok değişik alanlara ilişkin yaklaşım örnekleri de sunuyor. Tadımlık Göstergebilimsel Serüven ünlü Fransız düşünce ve yazı ustası Roland Barthesın (Cherbourg, 1915-Paris, 1980) özellikle seminerleri ve konferansları için yazmış olduğu ve daha çok göstergebilimsel araştırmalarının sonuçlarını içeren metinleri kapsıyor. 1963-1974 yılları arasında, değişik dergilerde ve kitaplarda yayımlanan bu metinler R. Barthesın göstergebilimi (Fransızca sémiologie)1 dizgeleştirme çabalarını, değişik alanlara yaklaşım biçimlerini ve çözümleme yöntemi konusunda ortaya attığı ilke ve kavramları sergiliyor. Biz bu metinleri seçerken, Fransada R. Barthesın ölümünden sonra yayımlanmış olan Laventure sémiologique (1985)2 adlı derlemeyi temel almakla birlikte, ayrı bir yazı seçimi yaptık ve ayrı bir düzenlemeye gittik. R. Barthesın kendi göstergebilim serüveninin değişik aşamalarını belirlediği Göstergebilimsel Serüven başlıklı yazının3 ardından iki ana bölüm ayırt ettik: I. İlkeler; II. Alanlar.4 İlkeler bölümünde göstergebilimin temel ilke, kavram ve yöntemlerini sunan ve 1964-1973 yılları arasında gerçekleştirilmiş olan beş yazıyı biraraya getirdik: Göstergebilim İlkeleri; Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş; Anlatının Yapısal Çözümlemesi; Eylem Dizileri; Metinsel Çözümleme. Derlememizin bu birinci bölümünde yer alan ve göstergebilim tarihinde önemli bir yer tutan Göstergebilim İlkelerini (Eléments de sémiologie) R. Barthes ilk kez 1964te Communications dergisinin 4. sayısında yayımladı. Aynı çalışmayı 1965te bu kez gözden geçirilmiş, düzeltilmiş, yeni bir giriş bölümü ve kaynakça eklenmiş olarak Gonthier yayınlarında Le degré zéro de lécriture adlı yapıtıyla birlikte bastırdı. Bu inceleme yazısı 1985te de Laventure sémiologiquete yer aldı (ama 1964 bakısı örnek alınarak).5 Metnin İtalyanca ve İngilizce çevirilerinin6 1965teki ikinci baskıdan yapıldığını da dikkate alarak bir çevirimizi 1965 baskısından gerçekleştirdik.7 İlkeler bölümünün ikinci yazısı olan Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş (Introduction à lanalyse structurale des récits) ise ilk kez 1966da Communications dergisinin 8. sayısında çıktı. Aynı inceleme daha sonraki yıllarda üç kitapta daha yer aldı: Poétique du récit (Points dizisi, 1977); Lanalyse structurale du récit, Communications, 8 (Points dizisi, 1981); Laventure sémiologique (1985). Metin çözümleme yöntemleri konusunda çalışan başka bilim adamlarının (A. J. Greimas, Cl. Bremond, U. Eco, J. Gritti, V. Morin, Ch. Metz, T. Todorov, G. Genette) incelemeleriyle birlikte yayımlanan ve bu incelemelere bir giriş niteliğinde olan Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Girişi, dört ayrı baskıyı karşılaştırarak dilimize çevirdik8, baskılar arasındaki farklılıkları da dipnotlarda belirttik. Anlatının Yapısal Çözümlemesi ile Metinsel Çözümleme başlıklı metinlerse, R. Barthesın 1969 ve 1973 yılları arasında gerçekleştirdiği iki çözümleme yazısının giriş bölümlerinden alınmış kuramsal nitelikli metinlerdir ve R. Barthesın çözümleme anlayışındaki iki değişik yaklaşımın ilkelerini kapsamaktadır.9 İlkeler bölümünde yer alan Eylem Dizileri ise önce İngilizce olarak çıkmış bir inceleme yazısının (Action Sequences)10 Fransızcada Les suites dactions başlığıyla yayımlanmış metninin çevirisidir.11 Göstergebilimsel Serüvenin Alanlar başlıklı II. bölümündeyse, R. Barthesın 1963-1972 yılları arasında değişik alanlara yönelik olarak sürdürdüğü göstergebilimsel araştırmalarını, bu alanlara yaklaşım biçimlerini sergileyen altı yazı yer alıyor: Saussure, Gösterge, Demokrasi; Anlamın Mutfağı; Reklam Bildirisi; Nesnenin Anlambilimi; Göstergebilim ve Şehircilik; Göstergebilim ve Tıp12 Göstergebilimsel Serüvende yer alan oniki yazının başlıklarının Fransızcaları her metnin girişinde dipnot olarak belirtilmiş, yazıların ilk kez ne zaman ve nerede yayımlandığı da her çevirinin sonunda gösterilmiştir. R. Barthesın yazılarında kendi verdiği dipnotlar, her metnin sonunda Notlar başlığı altında toplanmış, çevirmenlerin notlarıysa yıldız (*) işaretiyle belirtilerek sayfa altlarında verilmiştir. Metinlerin çevirisinde, ulaşabildiğimiz bütün farklı Fransızca baskıların (bu arada Göstergebilim İlkeleri için İtalyanca ve İngilizce çevirilerin, Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş için de İngilizce çevirinin) karşılaştırılması yapılmış, farklı baskılardaki önemli değişiklikler gerekli açıklamalar biçiminde dipnotlarda belirtilmiştir. Ayrıca, R. Barthesın gönderme yaptığı yazıların sonradan kitaplaşmış olanlarıysa köşeli ayraç içinde yayınevi, yayın yılı, vb. ile birlikte gösterilmiştir. Göstergebilimsel Serüveni çevirirken, R. Barthesın Fransızcaya ilişkin olarak verdiği örnekler, olanaklı durumlarda Türkçeleştirilmiş ve bu işlemin gerekli kıldığı düzenlemeler de yapılmıştır. R. Barthesın göstergebilim, dilbilim, anlambilim ve anlatı çözümlemesine ilişkin olarak kullandığı terimleri, Türkçede üretilmiş ya da ürettiğimiz saydam terimlerle karşılamaya çalıştık. Ama bu arada, Türkçede çok dar bir çevre dışında yaygınlık kazanmamış, saydam olmayan ve ilgili araştırmacılar arasında da tartışmalara yol açan bazı terimsel karşılık önerilerine de çevirimizde yer vermekten kaçındık. Fransız dilinin ve kültürünün yetiştirdiği büyük düşünce ve yazı ustalarından biri olan R. Barthesın bu kitapta okuyacağınız metinlerdeki göstergebilim ve anlatı çözümlemesine ilişkin yargı ve gözlemlerini, bu bilimsel etkinliklerin henüz kuruluş aşamasında olduğu 1960lı yıllara ve 1970li yılların başlarına