En Emin Yol

En Emin Yol adlı eser, 19. yüzyıl Müslüman bir devlet adamının kaleminden çıkan pek az sayıdaki siyasal risalelerden birisidir. Akdeniz'le teması olan Müslüman topraklarında, Osmanlı Tanzimatını (reformlarını), Mısırlı Mehmet Ali'nin devlet ve toplumda yapmaya giriştiği köklü değişiklikleri, Afganlı Cemaleddin ve Şeyh Muhammed Abduh isimleriyle bir arada anılan pan-İslâm ve İslâm reformculuğunu hatırlatan bu dönem, kayıtlar ve dokümanlar bakımından zengindir. Gülhane Hatt-ı Şerifi ve 1861 Tunus Anayasası ile başlayan birden fazla önemli ıslahat iradesi vardır. Avrupa'yı ziyaret eden birkaç Müslümanın -akla gelen ilk isim Mısırlı et-Tahtavi'dir- açıklamaları ve resmî makamların himayesinde başlatılan çeviriler, yeni bir araştırmacı Müslüman entelijansiyasının ilk kıpırtılarını saptamanın yanı sıra reform ve değişkenlik hareketlerinin bu ilk yıllarında en kolay hazmedilen Batı etkilerinin türleri hakkında önemli ipuçları verir. Daha sonraki kuşakların araştırmacıları, Müslüman dünyasının o zamanlar bağımsız bölgelerindeki bir siyasal liderin içinde bulunduğu kişisel dramı -çünkü bu dönem büyük umutların ve bir o kadar da büyük karamsarlıkların dönemiydi- biraz olsun algılama imkânına bu çok sayıda kaynak sayesinde kavuştular.