Doğu ile Batı Arasında San Lazzaro Sahnesi _{Ermeni Mıkhitarist Manastırı ve İlk Türkçe Tiyatro Oyunları}

18. yüzyılın sonunda, Ermeni Mıkhitarist Manastırında yazılan ve Venedik Karnavalında düzenli olarak icra edilen ilk modern Türkçe oyunlar, yazıldıkları tarihten yaklaşık iki asır sonra kendilerine hayat veren Ermeni rahiplerin doğduğu ülkeye, Türkiyeye dönüyor.

Ermenilerin modern Türkçe tiyatronun kuruluşuna yaptıkları önemli katkı çoğumuz tarafından bilinir. Fakat araştırmalar, genellikle 1800lü yılların ikinci yarısında İstanbulda kurulup gelişmiş olan profesyonel Ermeni tiyatro grupları, bunların Türkçe verdikleri temsiller ve Türkçe icra edilen tiyatroya sundukları katkılar noktasında yoğunlaşır. Oysa Ermeni tiyatrosunun Türk tiyatrosuyla ilişkisi bu dönemden çok daha önce, henüz İstanbulda ne modern bir Ermeni, ne de modern bir Türk tiyatrosundan bahsetmenin mümkün olmadığı yıllarda, Venedikte Mıkhitaristlerin San Lazzaro (Surp Ğazar) Adasındaki manastırlarında başlamıştır. San Lazzaro Adasında, çoğu Osmanlı ülkesinde doğmuş olan Mıkhitarist Ermeni Rahipler tarafından yazılıp günümüze kadar ulaşan Ermeni harfli en eski Türkçe tiyatro metinleri 1790'lı yıllara aittir. Ancak bu eserler bugüne kadar ne Türk, ne de Ermeni araştırmacılar tarafından ayrıntılı biçimde incelememişlerdir. Başta Metin And olmak üzere bazı araştırmacılar eserlerinde bu oyunlardan sadece birkaç satırla bahsetmekle yetinmişlerdir. Ve sonuçta Türkiye'de Batılı anlamdaki tiyatronun, bir edebi tür olarak, Şinasi'nin 1860'ta yazdığı Şair Evlenmesi ile başladığı konusunda genel bir kanaat oluşmuştur. Söz konusu oyunlara yönelik ilk ciddi araştırma 1984 yılında Venedik Ca' Foscari Üniversitesi'nin Doğu Dilleri ve Edebiyatları bölümünü bitirme teziyle uğraşırken Yervant Baret Manok tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak bu değerli çalışma o tarihlerde çok fazla ilgi görmemiş ve araştırmacı tarafından değerlendirileceği günü beklemek üzere rafa kaldırılmıştır.

İşte şimdi bu değerli çalışmanın Türkiyeli okurlarla buluşma zamanı! 18. yüzyılın sonunda, Ermeni Mıkhitarist Manastırında yazılan ve Venedik Karnavalında düzenli olarak icra edilen ilk modern Türkçe oyunların, yazıldıkları tarihten yaklaşık iki asır sonra kendilerine hayat veren Ermeni rahiplerin doğduğu ülkeye, Türkiyeye gecikmeli dönüşü Bgst Yayınları ve Anadolu Kültür arasındaki işbirliği çerçevesinde gerçekleştiriliyor.