Ceza Muhakemesinde Kovuşturmaya Alternatif Yöntemler

Türk ceza adalet sistemi, 2005 yılından bu yana Cumhuriyet tarihimizin en kapsamlı reformlarına sahne olmasına karşın uygulama bakımından ise en zorlu yıllarını yaşamaktadır. Zira dramatik bir şekilde artma eğilimi gösteren suç, soruşturma ve kovuşturma sayıları nedeniyle adliyeler, ceza infaz kurumları ve denetimli serbestlik birimleri, mevcut kapasitelerinin çok üzerinde bir yükle baş etmek durumunda kalmıştır. Öte yandan bu süreçte yaşanan büyük çaplı darbe ve suç örgütü soruşturmaları, kumpas iddiaları, 2016 yılındaki darbe girişimi ve sonrasında yaşananlar ceza adalet sistemine ilişkin sorunların sürekli gündemde kalmasına neden olmuştur.

Sözü edilen süreç, meslek hayatımın başlangıcına (2002) paralel bir zaman dilimine rastladığı için Türk ceza adalet sisteminin temel sorun alanlarını gözlemleme ve uygulamada bizzat tecrübe etme imkânım oldu. Bu süreçte Türkiye'nin farklı bölge ve illerinde önce araştırma görevlisi, akabinde Cumhuriyet savcısı olarak çalışmamın yanı sıra bir süre Hollanda'da görev yapmam nedeniyle uygulamayı görme ve karşılaştırmalı hukuk bakımından bir değerlendirme yapma fırsatı elde ettim. Bu tecrübe, alternatif ceza yaptırımları ve denetimli serbestlik üzerine yaptığım çalışmalara önemli katkılarda bulunurken, aynı zamanda kovuşturmaya alternatif yöntemler konusundaki kaynaklara erişmeme ve karşılaştırmalı hukuktaki gelişmelere ilgi duymamı sağlamasının yanında, dünya çapında ceza adalet sistemlerinde yapılan reformların en önemli alanının bu alternatiflere ilişkin olduğunu fark etmemi sağladı. Bu kapsamda, kovuşturmaya alternatif yöntemler yelpazesini genişlettikçe yeni alternatif yaptırım biçimleri geliştirme ya da var olanları daha fazla uygulama ihtiyacının ortaya çıktığını gördüm.

Bu çalışmanın fikri, meseleki tecrübelerim ve 2010 yılından itibaren yaptığım okumaların yanında 2012-2018 yılları arasında Avrupa'nın birçok ülkesi ile ABD'de katıldığım programlarda gözlemlediğim karşılaştırmalı hukuk uygulamalarına dayanmaktadır.

Ceza adalet sistemi uygulamalarının başarılı olduğu ülkelerde adliyelerin alışveriş merkezleri kadar kalabalık olmadığını ve yalnızca adalet beklentisiyle orada bulunun insanların değil, ceza adalet süreçlerinde hâkim, savcı, avukat, memur ve kolluk görevlisi olarak yer alan aktörlerin de daha umutlu bir iklimde görev yaptıklarını gördüğümde, Türk ceza adalet sistemi üzerinde düşünmeye ve kovuşturmaya alternatif yöntemlerin ülkemizde uygulanabilir olup olmadığını araştırmaya başladım. Bu kapsamda Hollanda'da iken yaptığım araştırmalara, Leiden Üniversitesi ve Amsterdam Vrije Üniversitesi ile Uluslararası Ceza Mahkemesi kütüphanelerinin zengin kaynaklarına erişim imkânına sahip olmam büyük bir kolaylık sağladı. Öte yandan Avrupa Kriminoloji Birliği (EUROCRIM), Avrupa Denetimli Serbestlik Birliği (CEP) ve Avrupa Hukuk Akademisi (ERA) tarafından düzenlenen çok sayıdaki kongre, konferans, eğitim ve çalışma ziyareti faaliyetine katılmak suretiyle Avrupa ülkelerindeki uygulamalar hakkında daha yakından bilgi edinme imkânım oldu.

2019 yılı sonunda Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu'nda yapılan değişiklikler sonrasında bu çalışmanın artık tamamlanıp yayımlanması gerekliliği ortaya çıktı.