Camondalar _{Bir Hanedanın Çöküşü}

Camondolar, Osmanlı Yahudi cemaatinin en kalabalık kısmını oluşturan Sefaradlardan, yani İspanyol Yahudilerinden. Abraham Salomon Camondo, İstanbul maliyecilerinin sarraflıktan modern bankacılığa geçmelerine önayak olmuş, Yahudi cemaatiyle Bâbıâli arasındaki ilşkilerde de önemli bir rol oynamış, Galatanın 19. yüzyıl boyunca modern bir finans merkezine dönüşmesine öncülük etmiştir. Salomon Camondonun torunu Abraham Béhor, dedesinden kalan I. Camondo et Cie bankası aracılığıyla diğer Galatalı bankerlerle birlikte La Société Générale de lEmpire Ottomanı kurmuştur. Abraham Béhor, Osmanlı Yahudilerini eğitmek gibi de bir misyon üstlenmiş. Ona göre Osmanlı Yahudileri, Fransızca öğrenmek suretiyle aydınlanma çağının evrenselliğini yakalayacaklardır. Osmanlı devleti, Avrupanın finans kurumlarıyla iş yapmayı tercih edince Abraham ve Nissim biraderler de Parise taşınmışlar. Paristeki malikânelerinde gösterişli balolar düzenleyerek buradaki görkemli hayata süratle uyum sağlamışlar. Avrupa finans dünyasıyla ilişkilerini sağlamlaştırırken İstanbulu ihmal etmeyip, Osmanlı Bankası ve Galata bankerlerinden Hıristaki Zoğrafos ve Zafiropulo ile Dersaadet Tramvay Şirketini kurmuşlar. 1889da birkaç ay arayla ölen Abraham ve Nissimin başlattığı sanat eserleri koleksiyonculuğunu oğulları Isaac ve Moise sürdürmüş. Isaac, Parisin en önemli ve en etkin koleksiyoncusu olmuş. Degas, Monet ve Manet gibi empresyonist ressamların başyapıtlarından oluşan koleksiyonunu Louvrea bağışlamış. Müzede Isaac Camondo koleksiyonlarını barındıracak sekiz salonun inşaatı iki yılda tamamlanmış. Paris sanat dünyasına, ayrıca Champs-Elysées Tiyatrosu ve Nissim-de-Camondo Müzesini kazandırmışlar. Nora Şeni ve Sophie le Tarnecin bu müzede izledikleri tarih, sözkonusu büyük hanedanın savaşla nasıl çöktüğünü gösteriyor. Moisein oğlu Fransa için savaşırken ölüyor, ailenin geri kalan üyeleri de Auscwitz toplama kampında. Şeni ve Le Tarnec, Camondoların hikâyesini tarihî belgeler ve özellikle de mektuplar ışığında anlatıyorlar, ama bu kesinlikle kuru bir tarih kitabı değil. Bu ünlü ailenin hayatı üzerinden yalnızca Osmanlının çözülüş yıllarının etnik, siyasî ve malî portresi değil, yüzyıl dönümü Avrupasının toplumsal ve kültürel haritası da çıkıyor; tabii bir de yüzyılın en büyük katliamının dehşet görüntüleri.