Anadolu Aleviliğinin Tarihi Arka Planı

XI-XIII. yüzyıllar Anadolunun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinin birlikte yaşandığı dönemdir. Bu araştırmada şu hipotezlerin büyük ölçüde doğrulandığını gördük. XI-XIII. yüzyıllar arasındaki Anadoluda görülen tasavvufî düşünce ve tarikat hareketlerindeki Şîîlik olgusu siyasî Şîîlikten ayrı tasavvufî bir Şîîliktir. Mufaddıla Şîîliğinin tipik bir tezahürü olan bu anlayışın belirgin tavrı; Hz. Alinin üstünlüğünü (efdaliyetini) kabul etmek, Ehl-i Beyte muhabbet ve diğer sahabelere saygıda kusur etmemektir. Klasik Mezhepler Tarihinde müstakil fırkalar olarak gördüğümüz İsnâaşerîlik ve İsmâîli Bâtınîliği gibi grupların bu dönemde Anadoluda bariz tezahürlerinden söz etmek mümkün görünmemektedir. Anadoluda XVI. yüzyıldan sonra Alevî zümrelerini teşkil edecek tekke zaviye ve ocakların ilk proto tipi taşradaki Ahilik uzantılarıdır. Bir başka deyişle taşradaki Ahilik Alevî zümreler için asıl kaynağı teşkil eder. Sonraki asırlarda değişik Alevî ocaklarını teşkil edecek zümrelerin oluşmasında asabiyete dayalı boy ve oymak farklılıkları da önemli rol oynamıştır.