Ali ve Nino

Bakü'de 1918-1920 yıllarında Bolşevik işgalinin arifesinde Müslüman bir Azeri genci olan Ali Han Şirvanşir ile Hristiyan Gürcü kızı Nino Kipiani arasında yaşanan imkânsız aşkı konu edinen bu roman 1937'de Viyana'da yayımlandığı zaman yüzyılın aşkı olarak değerlendirilmiş; Romeo ve Juliet, Rüzgâr Gibi Geçti, Doktor Jivago gibi aşk öyküleriyle kıyaslanmış ve 37 dile çevrilmiştir. Azerbaycan tarihi, millî kimliği, Kafkasların siyasi ve toplumsal yapısı hakkında bilgiler veren eser, Azerbaycan'ın "millî romanı" kabul edilir.
Yazarın gerçek kimliği kesin olarak bilinmez. Bu konuda tarihçi ve eleştirmenler yıllar boyunca iki gruba ayrılmıştır: Bir grup kitabı Essed Bey adıyla bilinen Bakü doğumlu Lev Nussimbaum (1905-1942) ile Avusturyalı Barones Elfriede Ehrenfels'in (1894-1982) Kurban Said imzasını kullanarak birlikte yazdıklarını kabul ederken diğer grup kitabın Azerbaycanlı yazar Yusuf Vezir Çemenzeminli'ye ait olduğunu iddia eder. Kitabın yazarı hakkında uzun yıllardır üç isim üzerinde tartışmalar sürüp gitmektedir.
Bakü'de, Birinci Dünya Savaşı ve Rus Devrimi boyunca, Azerbaycan'ın bağımsızlık savaşı verdiği kaotik ortamda geçen romanın kahramanı Ali Han Şirvanşir, soylu bir Müslüman ailenin oğludur. Hristiyan geleneği ile büyümüş, Rus disipliniyle yetişmiş ve Avrupa'nın yaşam tarzını benimsemiş, iyi eğitim görmüş, soylu bir ailenin kızı olan Nino'ya âşıktır. Asya'da mı yoksa Avrupa'da mı olduğu tartışma konusu olan Bakü'de, Ali Han'ın kararı "Asyalı" olmaktır. Nino Kipiani ise tersine Avrupalı duyarlılığına sahiptir. İki genç, aşklarını yaşatabilmek için mücadele verirler.
Nino'nun ailesi başlangıçta karşı çıksa da sonunda iki gencin evlenmesine ikna olur ve Ali Han'ı akrabalarıyla tanıştırmak üzere Tiflis'e götürür. Onlar Tiflis'teyken Nino'nun, ona âşık Ermeni genç Melik Nahararyan tarafından kaçırıldığını haber alan Ali Han, arkadaşlarıyla birlikte onlara yetişir ve Nahararyan'ı alt eder. O artık aranan bir suçludur; Dağıstan'a gider. Bir gün, Ali Han'ın dostu Molla Seyit, ona Nino'yu getirir. İki sevgili evlenir. Rusya'da gerçekleşen ihtilalden sonra Ali Han artık aranan bir suçlu olmaktan çıkınca Bakü'ye dönerler. Maceraları yaşadıkları Kafkas coğrafyasının tarihi ile birlikte akış değiştirerek devam eder.
Roman, İngiliz oyun yazarı Christopher Hampton tarafından filme uyarlanmış ve 2015 yılında aynı adla filme çekilmiştir.