Tarihi Çevre Algısı

Mimarlık, iç mimarlık, şehircilik, kentleşme, peyzaj tasarımı, arkeoloji, kültür, sanat vb. konu başlıklarında kitaplar yayımlayan YEM Yayın'ın, Tarihi Çevre Algısı adlı yeni kitabı çıktı.

Kültürel varlıklara değer verme ve onları koruma eğiliminin, bu amaçla yapılan uygulamaların çok kişinin sandığı gibi çağımıza özgü yeni bir davranış, yeni bir akım olmadığını, insanlık tarihinde hayli açık seçik bir yeri olduğunu biliyoruz. Bu olgu, Prof.Dr. Cevat Erder'in Tarihi Çevre Kaygısı ve onun devamı niteliği taşıyan Tarihi Çevre Bilinci adlı kitaplarında ve ardından da UNESCO tarafından tek bir kitap halinde "güncellenmiş özet gibi" yayınlanmış Our Architectural Heritage: From Consciousness to Conservation adlı kitabında açıkça vurgulanmıştır.

Tarihi Çevre Algısı, Cevat Erder'in işte bu son kitabının yeniden ele alınarak güncellenmiş ilk Türkçe baskısı olma niteliği taşıyor. Erder, toplumların kültürel değerlerinin çeşitlilik gösterdiği yerlerde, kültürel varlıkların korunmasıyla ilgili kararlarında ve uygulamalarında farklılıklar olmasının doğal karşılanması; farklı toplumlardaki örnekler ve benzetmeler üzerinden yapılan tartışmalarda zamanın ve mekânın mutlaka dikkate alınması gerektiğini ileri sürüyor: "Son yıllarda 'koruma bilimi' olarak da adlandırılan bu alanda, farklı kültürel ortamlarda izlenebilen, değişik gibi görülebilen kimi uygulamaları, geçerlilikleri genelde kabul edilmiş uluslararası ilkelere sadık kalmadıkları, uyum sağlamadıkları gibi nedenlerle eleştirmeden önce, o ülkenin kültür bütünü içindeki bu uygulamalara etken olan nedenlerin, uygulama yapılan zaman ve ortamın araştırılması gerekir. Bu amaçla yapılacak araştırmaların bizleri bugün içinde bulunduğumuz kaostan çıkararak daha yararlı, hiç olmazsa daha doğru bir ortama sokacağına inanıyorum. Kitapta örnek gösterilen İtalya, Fransa, İngiltere vb. Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, Türkiye'nin de koruma konusunda gösterebileceği pek çok örnekle bu ülkeler arasında yer alabilecek düzeye kolayca ulaşabilecek niteliklere sahip olduğu kanısındayım."

Korumada ele alınan varlıkların kültürel değerleri kadar korumayla ilgili ortam ve koruma kavramının zaman içindeki değişkenliğini de değerlendirmek gerekir. Burada neyin, nerenin, nereye kadarın değişkenliğinin sorgulanmasını da vurgulamak gerekir: Bunda ısrarımızın nedeni de uzun zamandır ülkemizde konunun sadece teknik bir uğraşı olduğu kanısının egemenliğinin aşılamamış olmasıdır. Koruma, salt bir "tamir" olayı olmayıp bilim ve kültürün birçok girdisini içeren bir süreçtir. Uygulamanın değerlendirilişi, bu süreç içinde yerini almalıdır.

Ülkemizde yaklaşık 50 yıldan beri kültürel varlıkların korunması konuları, ayrı bir uzmanlık dalı olarak birçok üniversitemizin eğitim programında yerini almıştır. Bu programlara baktığımızda konunun disiplinlerarası niteliğinin kabul edildiği, başlangıçta düşünüldüğünden daha zengin olduğu, daha önceleri öngörülemeyen birçok bilim dalını da kapsadığı izlenmektedir. Bugün mimarlar, şehir plancıları, tarihçiler, sanat tarihçileri, arkeologlar, mühendisler, doğa bilimcileri, sosyologlar, iktisatçılar gibi sair bilim insanlarının kültürel varlıkların sahibi olan kişilerle ve toplumlarla, giderek de koruma uzmanlarıyla diyaloglarının kaçınılmaz olduğu daha net olarak görülmektedir.

Bugünlerde bir onarım şantiyesi görüntüsünde olan ülkemizde, 50'ye yakın yıldır uzmanlar yetiştiren üniversitelerimizin sağladığı birikim ve ürünlerden, uygulama yapan kuruluşların deneyimlerinden, diğer birçok ülkede yapılanlar gibi bir değerlendirme yapılması zamanı geldiği açıktır. Bu değerlendirmeye yurttaşlarımızın kültürel varlıklara olan yaklaşım ve anlayışlarını saptayan bilimsel bir araştırmanın sonuçlarını da katan verilerle ülkemiz kültürüne uygun onarım ilkeler dizininin hazırlanması hiç de olanaksız görünmüyor."

İÇİNDEKİLER

BAŞLARKEN

Sunuş

Önsöz

Giriş: Kavramın Evrimleşmesi

Nedenler

ANTİK ÇAĞ

Ön Örnekler: Çevresel Düzen Sorunu

Mısır ve Mezopotamya

Ege Uygarlığı

Troya ve Girit'in Katkısı

Helen Dünyasında Çevre Kaygısı

Helenistik Yaklaşım ve Sonrası

Roma Dönemi

Koleksiyonculuk

Marcus Vitruvius Pollio

Savaşçı Romalılar ve Yenilmiş Helenler

Başkentte Çevre Düzeni

Doğu Roma İmparatorluğu

"Uygarlığın Barbar ampiyonu": Theoderich

ORTA ÇAĞ VE SONRASI

İtalya

Roma'da Orta Çağ'a Geçiş

Dini Gelişimin Etkisi

Petrarch ve Cola Di Rienzo

Leone Battista Alberti

Papa V. Nicholas

Klasiğe Dönüş

Sixtus ve Kamusal Direniş
Barok ve Rokoko Roma

1750'den Sonra Roma

"Anıtlara Etkin Saygı" Çağında Roma

Bilimsel Araştırma Çağı

Bilinçli Eleştiri

Fransa: Merkeziyetçi Örgütlenme

Orta Çağ'da Fransa

İtalya ile İlişkiler

Vitruviusçuluk

Düzen Adına Yıkım

Güzellik Adına Yıkım: XIV. Louis

Cumhuriyet (1792) ve Yıkım

Napolyon Dönemi

Etkin Saygı Dönemi

Onarım Adına Yıkım

Eğitimde Ulusal Anıtlar

Kamusal Bilinç

Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc

"Haussmanniana"

Camillo Sitte

Yüzyılın Çelişkili Sonu
Kamuoyu ve Hayır Kurumları

Eğitim ve Tarihi Anıtlar Örgütü

İki Dünya Savaşı

Savaş Sonrası Genel Görünüm

İngiltere: Bireysel Kaygının Kurumsallaşması

Orta Çağ'da İngiltere

Rönesans ve Dini Reform

Gotik Mimariye Dönüş

Kamusal Katılım: Hayır Kurumları Dönemi

Gilbert Scott'un Yapıcı Yıkıcılığı

Aşırı Restorasyona Tepki: Ruskin, Morris, Webb

Özel Teşebbüs: "The National Trust"

Devletin Rolü

İkinci Dünya Savaşı ve Hemen Sonrası

Sonuç

Ekler

Ek 1. Restorasyon: E. Emmanuel Vıollet-le-Duc (1814-79)

Ek 2. Uluslararası Mimarlar Kongresi, Madrid (1904)

Ek 3. Atina Konferansı'nın Sonuçları (21-30 Ekim 1931)

Ek 4. Carta Del Restauro, İtalya (1931)

Ek 5. Atina Anlaşması: Uluslararası Modern Mimarlık Kongresi, Atina (1933)

Ek 6. Venedik Tüzüğü: 2. Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi, Venedik (25-31 Mayıs 1964)

Ek 7. Venedik Tüzüğü Tarihi Bir Anıt Gibi Korunmalıdır

Ek 8. Kültürel Varlıkların Korunmasında Bilim ve Teknoloji

Ek 9. Yerin Ruhunun (Manevi Değerlerinin) Korunması Hakkında Québec Bildirgesi, Québec (4 Ekim 2008)

Ek 10. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Restorasyon Bölümü'nün Kuruluş Süreci

Ek 11. Türkiye'de Kültürel Varlıkların Korunması Sürecinde İki Anıtsal Yasa (2011