Sözleşmenin Uyarlanması

Sözleşme hukukunun temel ilkelerinden biri olan sözleşmeye bağlılık (ahde vefa) ilkesi gereğince sözleşmenin ifası esnasında karşılaşılabilecek her türlü engele rağmen verilen sözde durulması, sözleşmede kararlaştırılan edimlerin ifası gerekir. Ancak sözleşmenin kurulmasından sonra ortaya çıkan bazı değişiklikler sözleşmenin ifasını aşırı derecede güçleştirebilir, anlamsızlaştırabilir veya edimler arası dengeyi altüst edebilir. Bunun sonucunda ifada ısrar etmek dürüstlük kuralına aykırı olacak şekilde çarpıcı bir adaletsizliğe yol açabilir. Söz konusu adaletsizlik sözleşmenin uyarlanması yoluyla giderilebilir. Ekonomik dalgalanmaların sözleşme taraflarından birinin ne derece mahvına yol açabileceğinin ülkemizde örneği çoktur. Geçmişte Türkiye'deki ekonomik krizler sonucu birçok kişi mağdur olmuş ve bu mağduriyetin giderilmesinin hukuksal çarelerinin başında sözleşmenin uyarlanması gelmiştir. Bu denli önemli bir sorunun ortaya çıkması elbette sadece ekonomik krizlerle sınırlı değildir. Türk yargısı ve öğretisi, sözleşmenin uyarlanmasının şartları ve sonuçları ile ilgili ilkeler belirlemiş ancak konu 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu yürürlüğe girene kadar yasal bir hükme bağlanmamıştır. Bu Kanun ile sözleşmenin uyarlanması açık bir hükümde düzenlenmiştir. "Aşırı İfa Güçlüğü" başlığını taşıyan TBK m. 138 ile sözleşmenin uyarlanmasının şartları ve sonuçları artık bizim hukukumuzda da yasal olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte madde metni sözleşmenin uyarlanması konusundaki uyuşmazlıkların çözümü için birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Bu sorunların giderilmesi için, hükmün hangi teoriye dayandığının, bu teorinin gereklerinin ve sonuçlarının açıkça ortaya konması gerekir. Aksi takdirde, hâkime adil bir sonuca ulaşması için gerekli dayanak noktaları sunulmamış olur; benzer olaylarda farklı çözümlerin ortaya çıkması da şaşırtıcı olmaz. Bu nedenle bu çalışmanın temel amacını, sözleşmenin uyarlanması konusunda benimsediğimiz teori olan işlem temelinin çökmesi teorisi çerçevesinde TBK m. 138 hükmünün şartlarını ve sonuçlarını incelemek ve somut ölçütlere ulaşmak oluşturmaktadır.