Genel Hukuk Tarihi

Bu kitap, Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesinde 2006-2007 ve 2007-2008 öğretim yıllarında verdiğim Genel Hukuk Tarihi dersi için hazırladığım ders notlarının -metin içi açıklamalar ve özellikle dipnotlarına yapılan ilâvelerle- genişletilmiş şeklidir. Hukuk fakültelerimizde Türk Hukuk Tarihi ve Roma Hukuku dersleri bulunmakla beraber, hukukun ve hukukî hayâtın kadîm devirlerden Yunan ve Roma dönemine kadarki seyrini konu edinen böyle bir dersin diğer hukuk fakültelerinde okutulmadığını zannediyorum. Ders notları hazırlanırken, Türkçede benim ulaşabildiğim en yakın tarihli yayın, Prof. Dr. Ahmed Akgündüzün 1991 yılında neşrettiği, Umumî Hukuk Tarihi Ders Notları başlıklı, takrîben elli sayfa olan kitabıdır. Aslında böyle bir ders ülkemizde hukuk tahsilinin başladığı ilk dönemlerde bile ders programlarında mevcuttu, okutulmaktaydı. Elimizde, Dârül Fünûn Hukuk Fakültesi müderrislerinden Seydişehirli Mahmud Esad efendinin (1855-1918), Tarih-i İlm-i Hukuk başlıklı ve -Hukuk Fakültesinde takrir edilen dersleri muhtevidir- alt başlığıyla 1915li yılında basılmış bir kitap bulunmaktadır. Sonraki dönemlerde, 1940 ve 1950lerde Ord. Prof. Dr. Sadri Maksudî Arsalın Umumî Hukuk Tarihi kitabının ve Ord. Prof. Dr. Recai Gâlip Okandanın Umumî Hukuk Tarihi Dersleri başlıklı, çeşitli baskıları yapılan kitapları vardır. Bu kitabın yazarı, konusu -genel hukuk tarihi- olan bir akademisyen değildir. Esasen bu ders hukuk fakültelerimizin müfredatında da artık yer almadığından, bu akademik dalda bir öğretim üyesi ve kitap bulmak da pek mümkün olmamaktadır. Nitekim, Çağ Üniversitesinde de böyle bir akademisyen yoktu. Branş îtibâriyle konuya en yakın görüldüğümden olsa gerek, bu dersin verilmesi benden istendi. Daha önce akademik hayâtımda -siyasî düşünceler tarihi- gibi dersler vermiş bulunduğumdan konu doğrusu ilgi ve bilgi alanımın dışında da değildi. Türkçe kaynak olarak elimizde, yukarda ismini verdiğim Osmanlı dönemine ait kitap ve 1940larda yazılmış ve dil ve muhteva îtibâriyle de oldukça eski hâle gelmiş iki kitabın dışında kaynak yoktu. Bu kaynakların doğrudan öğrencilerin istifadesine sunulması mümkün ve kullanışlı olmayacağından, bir ders notu hazırlanmak durumunda kalındı ve sonunda, yerli ve yabancı kaynaklardan derlenerek hazırlanan bu ders notları ortaya çıktı. Hukuk Fakültelerinde Roma Hukuku dersi okutulduğu ve bu derste kadîm Yunan hukuku da bir ölçüde anlatıldığından, burada Helen ve Roma dönemine yer verilmemiş; ondan önceki dönemler ve medeniyetler ele alınmıştır. Hukukî hayâtları incelenecek toplum ve medeniyetlerin seçiminde, başka toplumlara örnek teşkil etmiş, diğer ikincil uygarlıkları büyük ölçüde etkilemiş temel medeniyetler esas alınmıştır. İncelenen dönem ve medeniyetlere ilişkin olarak da, konunun mahiyeti gereği, her mevzuda yeterli kaynak bulunamaması veya mevcut kaynakların bir çoğuna benim ulaşamamam sebebiyle bölümlerin ve bölümlerdeki ana başlıkların kapsamında arzulanan denge sağlanamamıştır. Bunun mâzur görüleceğini ümîd ediyoruz. Ayrıca, Düşünce Tarihi, Felsefe Tarihi ve İnsanın Tarihi gibi derslerin bir çok üniversitenin müfredatında yer almadığı veya yeterince üzerinde durulmadığı göz önünde tutularak, konular bir -Medeniyet Tarihi- uslûbu ve zenginliği içinde ele alınmaya, tartışılmaya çalışılmıştır. Esasen bir toplumun hukukunu o toplumun ve insanlığın dîninden, sosyal ve kültürel yapısından, ekonomik ve siyasî sisteminden ayrı düşünmek ve anlamak mümkün olmadığından, böyle bir metodun izlenmesinin bir tercîh değil, bir gereklilik olduğu kanaatini taşıyoruz. Yukarıda anlattığım şartlarda, akademik konumum îtibâriyle de benim -kadîm dönemler dünya hukuk tarihi- gibi engin bir konuda iddialı olmam söz konusu değildir. Onun için, bu kitabın bir ders notu olarak dahi basılıp basılmamasında tereddüt edilmiş, sonunda, -bâzı dostların da teşvikiyle- konunun uzmanları tarafından daha iyisi yazılıncaya kadar, ders notu şeklinde hazırlanmış bu birikimin mevcut şekliyle bastırılmasına karar verilmiştir. Umarız, bu yayında fark edilecek eksikliklerin, boşlukların giderildiği, yanlışlıkların düzeltildiği daha mükemmel bir kitabın, yetkin akademisyenlerce yazılmasına vesile oluruz