Belediye Şirketleri Kuruluşu, Yönetimi, Kanunu Yükümlülükleri, Muhasebesi ve Denetimi

Belediyeler, Anayasanın 127 maddesi gereğince "mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması" amacıyla
kurulan kamu tüzel kişileridir. 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyeyi, "belde sakinlerinin mahallî müşterek
nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek
oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi" olarak tanımlamaktadır. Mahalli müşterek
ihtiyaçların karşılanması amacıyla belediyelere sunulan haklar çerçevesinde Belediye İktisadi Teşekkülleri
(BİT), şirket veya işletme kurabilmektedir. BİT'ler, yerel kaynakların belediyeler tarafından etkin bir şekilde
değerlendirilerek, sorumluluk sahalarında kalkınmaya katkıda bulunmaya imkân tanıyan, aynı zamanda
hizmetleri daha dinamik bir süreç içinde sunmalarına olanak sağlayan alternatif bir yöntemdir.
Diğer taraftan, 5216 sayılı büyük şehir belediye kanunu 26 maddesi ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun
70 maddesi belediyelere, kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilme hakkı
tanımaktadır. Her iki düzenlemede dikkati çeken nokta, söz konusu şirket ve işletmelerin faaliyet
alanlarının belediyenin görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmış olmasıdır. Bu nedenle belediyeler bazı
hizmetleri yerine getirmek için şirketler kurabilmektedir. Ayrıca belediyeler, özel gelir ve gideri bulunan
hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak yapabilir (m.71).
Şirket, kişilerin, kurumların ve diğer işletmelerin bir sözleşme ile bir araya gelerek ortak faaliyette bulunma
işlemidir. Şirkette bir veya daha fazla kişilerin varlıklarını ortak bir amaca ulaşmak için birleştirirler.
Belediye şirketleri bazı hizmetlerin uygulanabilmesi amacıyla belediyeler tarafından kurulmuş ya da
idaresinin elde edilmesi şartıyla ortak olunmuş, kendine has bütçeli özel hukuk kişileri biçiminde
tanımlanabilir. Var olan bir kuruluş amacı doğrultusunda, belediyelerce oluşturulan, kişisel mal ve hizmet
üreten, mülkiyetinin ve denetiminin belediyelerin elinde olması nedeniyle, yönetim kuralları belediyeler
tarafından tespit edilen, cari faaliyetlerini finanse eden dolayısıyla gelirlerinin çoğunu belediye gelirlerinden elde etmeyen girişimlerdir. Bu girişimler yerel toplumun sosyal yararının en üst düzeyde sağlanması
amacına göre kaynak tahsis edilen şirketlerdir.
696 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname 24/12/2017 tarih ve 30280 sayılı Resmi Gazete de, Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Personel
Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımı Sözleşmeleri Kapsamında Çalıştırılmakta Olan İşçilerin Sürekli İşçi
Kadrolarına veya Mahalli İdare Şirketlerinde İşçi Statüsüne Geçirilmesine İlişkin 375 Sayılı Kanun
Hükmünde Kararnamenin Geçici 23 ve geçici 24 üncü Maddelerinin Uygulanmasına Dair Usul ve Esaslar
ise 01/01/2018 tarih ve 30288 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu çerçevede belediyeler bu kapsamdaki işçileri mevcut şirketlerine ve şirketi olmayan belediyelerde yeni
kurulacak şirket in kadrosuna alacaklardır. Böylece bütün belediyelerin en az bir şirketi olacaktır.
Belediyelerce kurulu veya kurulacak şirketler 6102 sayılı TTK.nun da belirtilen usullere uygun olarak
kurulacak ve belediyelerin hisse oranı her ne olursa olsun, bu şirketlerin özel hukuk tüzel kişisi olduğu
değerlendirilmektedir. Belediye tarafından kurulacak şirketin 6102 sayılı TTK.na sermaye şirketi yani
limited şirket ya da anonim şirket olarak kurulması gerekmektedir. 6102 sayılı Kanun limited şirketleri yapı
ve yönetim bakımından anonim şirketlere epeyce yaklaştırmıştır. Bu nedenle, öngörülen faaliyet hacmi ne
kadar büyük olursa olsun limited şirket anonim şirketin hemen hemen tüm işlevlerini görmektedir.
TTK'na tabi şirketler basiretli bir tüccar gibi yönetilmelidir. Şirkette görev yetki ve sorumluluklar kesin
olarak belirlenmeli ve bunu da ilgili yönetmelikler genel kurul veya yönetim kurulu tarafından kabul edilerek
karar defterine yazılmalıdır. Şirkette uygun bir organizasyon yapısı kurulmalıdır.
Kurulan belediye şirketleri TTK. ve diğer mevzuata göre yönetilirken, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu'na göre
belediye şirketleri üzerinde de Sayıştay'ın denetimine tabidir. TTK'na göre belediye şirketleri
büyüklüklerine göre bağımsız (dış) denetime de tabi olabilmektedir.
Bu çalışmada belediye şirketlerinin kısa bir tarihçesi ve kuruluş nedenleri anlatıldıktan sonra, bu şirketlerin
kuruluşu, yönetimi ve denetimi konuları ele alınacaktır.